Yazışmalık • -(X)ş Mastar Eki

mehmetö · **Gönderilme zamanı:** 02 Mar 2021, 23:45

Selahittin Tolkun -(X)ş Mastar Eki Midir? Pdf

Alıntı:

Oğuz grubu lehçelerinde ek öncelikle kendisinden önceki yardımcı ünlüyü bünyesine alarak genişlemiştir: -(y)Xş. Ancak tanış, biliş, oynaş gibi kalıplaşmış kelimeler istisnadır. Ayrıca bu lehçelerde ekin olumsuz fiil tabanlarına da geldiği görülür. Yine bu lehçelerde asıl mastar eki olarak -mak / -mek ile bu ekin iyelik alması durumunda ortaya çıkan -ma / -me kullanılmakta;-(y)Xş ise daha ziyade tarz bildiren veya fiilin neticesini bildiren isimler türetmektedir.
Karluk grubu lehçelerinde ise -(X)ş aslî mastar eki olarak kullanılmakta olup, yazı dilinde, muhtemelen yazı dilinin tutuculuğundan ve devamlılığından dolayı, -mAk eki de oldukça işlektir. Bu lehçelerde bu ek daima olumlu fiil tabanlarına getirilmektedir.
Karluk ve Oğuz grubunda -mAk, Kıpçak grubunda ise-(U)v mastar ekleri birçok lehçede bulunma hâli ekiyle --mAktA / -UvdA biçiminde -şimdiki zaman çekim eklerine dönüşmüşlerdir. Ancak -(X)şiçin istisna olarak yalnızca tarihi Kıpçak sahasında (bk, Grønbech, 1986). Günümüz Kazan Tatar lehçesindeki (İbragimova, 1993, s. 135-136)böyle bir durum söz konusudur.Yani -(X)şekinin en işlek olduğu Karluk grubunda bu ek şimdiki zaman çekim ekine dönüşmemiştir.
Kimi lehçelerde ek; gelecek, geniş ve nadiren de geçmiş zaman sıfat-fiil eki işlevlerinde kullanılmaktadır.
Kıpçak grubunda ekle ilgili farklı bir durum söz konusudur. Bu grubun asıl mastar eki -(U)v veya lehçelere göre bundan türeme biçimler bulunmaktadır. Yalnızca Kırgız Türkçesi hem Oğuz hem de Karluk grubunda kullanılan bütün mastar eklerinin işlek olarak kullanılması yönüyle diğerlerinden ayrılır.
Sibirya grubunda -(X)v yanında -(X)şeki de hareket ismi yapmaktadır.
Bütün Türk dil ve lehçelerinde -(X)ş hareket isimleri yanında önemli ölçüde fail, meful, durum, alet vb. ismi türetmektedir.

-(X)ş Mastar Eki

Kimler çevrimiçi