Aşağıda yad karşılıklarıyla dizelgelenmiş öz Türkçe iki yüz elli söz(cük), benim on dört-yıllık öz-Türkçeciliğimin ürünlerinin bir bölümüdür ya da seçkisidir. Dile bireyin katkısı da “yaşamsal” önem taşıdığından, bıkıp usanmaksızın, yılmayarak – daha çok – kimsenin şu ya da bu nedenle özleştirmediği – türlü alanlara değgin − yad söz(cük)leri özleştirdim. Gösterişsiz sözlükçüğüm incelenirse, söz konusu el söz(cük)lerinin hepsinin – doğallıkla Türkler için − gereksiz olduğu görülecektir. (Kişisel türentilerimden birinin dahi tutunması, demek genel dile girmesi, beni gönendirir.)
Kuşkusuz – “yad” diller arasında ayrım gözetmeksizin, erey tanımayarak[1] − özleştirmecilik gütmeyi sürdüreceğim. Demek türetip yayımladığım yeni sözcük(ler), bunlarla ereyli kalmayacak. Gene de, şimdilik benden bu denli çok… (Bunun ardı gelir; gerisi kolay.)
Başkaları aşağıdakilerle özdeş karşılıklar önermişlerse, öneriyorlarsa, “Usun yolu birdir.” demek gerek. (Kişisel Türentiler Sözlükçüğü’ne ilişkin eleştirilerinizi, önerilerinizi, sorularınızı yedigir@hotmail.com bulunağına iletebilirsiniz.)
A
Acısız ölüm: Ötanazi
Ad-satan: Franchiser
Ad-satılan: Franchisee
Ad satımı: Franchise
Ad satma: Franchising
Ağ güncesi: Blog
Ağ güncecisi: Blogger
Ağırlık-kaldırıcı: Halterci
Ağırlık kaldırma: Halter
Ağıtsı: Eleji
Akımla sarsma: Elektroşok
Alışka: Routine
Ara-bölge: No man’s land
Araçlı alıştırma: Pilates
Aşırı etkin: Hiperaktif
Ayağa-uygun: Ortopedik
Aydınlatıcı: Far
Ayrılga: Lop
B
Bağırtaç: Hoparlör
Bağyoğrum: Trabükoplasti
Başkamsama: Takıye
Başkeser: Giyotin
Bekleyici: Garson
Belgecik: Fiş
Bırakılga: Vakıf
Bilgisayar uzayı: Cyberspace
Bilimlik: Fakülte
Birlikçe: Kartel
Ç
Çalgıbirim: Nota
Çalgıbirimlik: Partisyon
Çekilge: Piyango
Çevredizge: Ekosistem
Çevregörür: Periskop
Çıkmalık: Mimber
Çıldırıgiderici: Antipsikotik
Çılgın-çökkün: Manik-depresif ya da manyak-depresif
Çoksatan: Best-selling
Çökkünlükgiderici: Antidepresan
Çubuk gizim: Barkod
Çukuroyunu: Golf
D
Davranca: Rol
Değnekoyunu: Bilardo
Deliyel: Fırtına
Denetim alıcısı: MOBESE kamerası
Devinmece: Spor
Devinmececi: Sporcu
Devinmecel: Sportif
Dikelme: Ereksiyon
Dinçlik: Fitness
Doku koruma: Plastinasyon
Doyum doruğu: Orgazm
Durağan teker: Hard disc
Düzeneklik: Makine
Düzge: Ayar
E
Eklemyoğrum: Artroplasti
Eşduygu:[2] Empati
Etyer: Meat-eater
E-ulakça (eksiciksel ulakça):[3] E-mail
E-ulaklık (eksiciksel ulaklık):[4] E-mail
Ezergeçer: Tank
Ezgilik: Beste
Ezgilikçi: Besteci
Ezgiliklemek: Bestelemek
F
Fışkırıklık: Şadırvan
Fışkırtaç: Sifon
G
Geçer sözcük: Parola
Geçmişçe: Tarih
Geçmişçe özeti: Tarihçe
Genöykü: Roman
Gerigidiş: Flashback
Gireç: Fiş
Giyici: Manken
Gizbilim: Simya
Gizbilimci: Simyacı
Görevci: Acente
Görevcilik: Acentelik
Görevlik: Servis
Görevyeri: Ajans
Görülge: Hesap
Gövde düzeltme: Ortopedi
Gövde-geliştirici: Body-builder
Gövde geliştirme: Body-building
Gözatıcı: Browser
Gözkuşağı: İris
H
Hızlı yemek: Fast food
I
Isıtutar: Termos
Işıkça: Lazer
Işıkçizi: Fotoğraf
Işıkbireşim: Fotosentez
Işıklandırma: Sinyalizasyon
İ
İmcik: Sinyal
İşlemevi: Borsa
K
Kalıkdüzen: İklim
Kalıkdüzenleme: İklimleme
Kalıkdüzenleyici: Klima
Kalıtımbirim: Gen
Kapataç: Kafes
Karışık: Salata
Karıştırmaca: Spoonerism
Karşılıkça: Ücret
Kılyolar: Epilatör
Kılyolum: Epilasyon
Kırındüzen: Koreografi
Kırındüzenci: Koreograf
Kıyıdışı: Offshore
Kipçe: Moda
Konuluk:[5] Nokta
Konuşmaca: Hip-hop ile rep
Koruma çevresi: Sit
Koşukluk: Divan
Koşukluk ölçüsü: Aruz
Koyaç: Cep
Koyultma: Jel
Kurmacasız: Nonfiction ile nonfictional
Kutça: Din
Kutçal: Dini ya da dinsel
Kutsöz: Hadis
Kuttopluluk: Ümmet
Kuttümce: Ayet
Kutvergi: Zekât
Kutyolcu: Hacı
Kutyolculuk: Hac
Kümeci: Faşist
Kümecice: Faşizan
Kümecilik: Faşizm
N
Niteleyici: Article[6]
O
Olağanüstüleme: Destan
Oluk sağaltımı: Kanal tedavisi
Ongunel: Cennet
Ortagün: Çarşamba
Ortaüstokul:[7] Lise
Otluk: Eczane
Otlukçu: Eczacı
Otyazı: Reçete
Ö
Ödemelik: Vezne
Ödemelikçi: Veznedar
Önyaz: Mayıs
Öteevrensel: Uhrevi
Öykülük: Senaryo
Öykülükçü: Senarist
Özcük: Selfie
Özdekbilim: Kimya
Özdekçe sağaltımı: Kemoterapi
Özdekçe: Kimya
Özsunarlık: Selfservis
Öztat: Keyif
P
Patlaç: Bomba
Patlar: Mayın
S
Saçıntı: Diaspora
Saçkeser: Berber
Saçyapar: Kuaför
Sağdişçi: Ortodontist
Sağdişçilik: Ortodonti
Sağdişsel: Ortodontik
Sallan: Rok
Sarınaç: Pelerin
Satımlık: Pazar ya da piyasa
Satış toplantısı: Kermes
Seçilge: Mönü
Seçmelik: Katalog
Sekizkol: Ahtapot
Sestaşır: Telefon
Sınavbirim: Not
Sidikyolu sağaltmanlığı: Üroloji
Siniriletir: Nörotransmiter
Sokaç: Priz
Söylemece: Karaoke
Söylenlik:[8] Mitoloji
Sözlükçük: Lügatçe
Sudöker: Duş
Sudökerlik: Duş kabini
Sunarlık: Hizmet ya da servis
Suyapan: Hidrojen
Sürülge: Krem
Süzülen: Planör
T
Tartışmaca: Polemik
Terletici: Süveter
Terletmez: Antiperspiran
T gömleği: Tişört
Ter gömleği: Sweatshirt
Tinçözümleyim: Psikanaliz
Tinçözümleyimci: Psikanalist
Tinçözümleyimsel: Psikanalitik
Tin sağaltımı: Psikoterapi
Tin sağaltımcısı: Psikoterapist
Tin sağaltmanı: Psikiyatr
Tin sağaltmanlığı: Psikiyatri
Toplulukça: Parti
Toplum korkusu: Sosyal fobi
Toplumbirim: Sınıf
Törenlik: Protokol
Tutkay: Scooter
U
Uçanteker: Frizbi
Ufakgörür: Mikroskop
Ulambirim: Sınıf
Uludurak: Otogar
Usuyarık: Şizofren
Usuyarıkça: Şizofrenik
Usyarılımsal: Şizofrenik ya da şizoit
Uymacılık: Konformizm
Uymazcılık: Nonkonformizm
Uzakgörmez: Miyop
Uzakgörmezlik: Miyop ya da miyopi
Uzaklaştırıcı: Akson
Ü
Üretimevi satımevi: Outlet
Üretimevi satışlığı: Outlet
Ürünlük:[9] Katalog
Üstözek: Epicenter
Üyeevi: Kulüp
V
Varlıkça: Cisim
Vuruşkan: Gladyatör
Y
Yağmurcak:[10] Şemsiye
Yakıngörmez: Hipermetrop
Yakıngörmezlik: Hipermetrop ya da hipermetropi
Yanaç: Meşale
Yapıbağlayıcı: Beton
Yapıtlık: Repertuvar
Yapı tozu: Çimento
Yarışı: Ralli
Yarışmaca: Turnuva
Yaşam korkusu:[11] Şizofreni
Yaşamtezgen: Biyokatalizör
Yaşataç: Vitamin
Yaşlanmaya-karşı: Anti-aging
Yayımlık: Kanal
Yazılga: Defter
Yazılık: Klavye
Yel gezintisi: Rüzgâr sörfü
Yerbilgisi: Coğrafya
Yerbulur: Radar
Yergerçeği: Coğrafya
Yerine-geçen: Ersatz
Yersaptar: Sonar
Yertaslağı: Harita
Yığıncık: Molekül
Yılgı tutulgası: Panik atağı
Yılkıtüketmez: Vegan
Yılkıtüketmezlik: Veganizm
Yokdeğer: Sıfır
Yolaç: Cımbız
Yolca: Rota
Yoldışı: Offroad
Yönetimce:[12] Politika
Yönetke: Hükümet
Yurtyönetimcisi: Politikacı ya da siyasetçi
Yurtyönetsel: Politik ya da siyasi
Yükleç: Pil
Yükleyici: Şarj aleti ya da cihazı
Yüksek toplum: Sosyete
Yürümelik: Podyum
2010 Önyazı-2014 Bozaranı
Seyhan-Atayurt
dipçe:
1. Özleştirmecilik konusunda “erey” tanımamak, öpöz Türkçe istemek anlamına gelmez. (Katışıksız bir [sözcüğün en geniş anlamında] dil – olanaksız bulunsa bile − hiç de kötü değildir; o ayrı.). Ne denli çok özleştirmecilik güdülürse güdülsün; genel dilde yad kimi öğeler bulunacaktır. Ayrıca kazançsal-toplumsal yaşamın devingenliği dolayısıyla da, ekinsel etkilenme sonucu da yeni birtakım yad söz(cük)ler dile girecektir. Bunlardan ötürü, “Bu denli çok dilsel özlük yeter.” hiç denemez, denmemeli: Dili özleştirmek yaşam sürdükçe gerekecektir. Yaşamsa sonsuza değin sürecek. Hepsi bunlar.
2. “Duygudaşlık”, “eşduyu” ile “eşduyum” karşılıkları empati için uygun değildir: Bunlardan duygudaşlık sözcüğü, sempatiyi karşılar. Eşduyu ile eşduyumsa – empatide duyu ya da duyum değil, duygu söz konusu olduğundan – ancak başka anlamlarda kullanılır.
3. Bir ileti biçimi ya da türü olarak…
4. Bir iletme yolu ya da yöntemi olarak…
5. “Önemli konu” anlamındadır.
6. Os. harf-i tarif ile harf-i tenkir.
7. Buna göre okul adları – sırayla – şöyle olur: ilkokul, ortaokul, ortaüstokul, üstokul. (“Üstokul”, üniversite sözcüğünün öz Türkçe karşılığıdır.)
8. Söylenbilim sözcüğünün mitolojiyi karşılamadığı bağlamlar/durumlar için… Demek “söylenler bütünü” anlamında… Örneğin eski Yunan söylenliği, denebilir.
9. Böylece katalog sözcüğünü – yerine göre – “dizit”, “seçmelik” ile “ürünlük” karşılar oldu. (Dizit, kişisel türentilerimden biri değildir.)
10. Şemsiye sözcüğünü − gerçekte − “güncek” karşılar. Yağmurcak, “yağmurdan koruyan araç” anlamındadır.
11. Şizofreni sözcüğünün biçimsel öz Türkçe karşılığı “usyarılım”dır. Gelgelelim anlamca, yanıltıcı olmamak için, “yaşam korkusu” sözüyle karşılanması gerektiği kanısındayım.
12. Örneğin “dil politikası” sözündeki politika sözcüğü yerine kullanılabilir.
