der

[datadeveb]

TDK'da der sözcüğünün anlamı belirtilmemiş. de- eylemine -r eki gelerek ad türüyor ve önder, yönder gibi sözcüklerimiz var. Ad + ad birleşimi veya ad + çekimli eylem birleşimi yöntemiyle oluşturulmuş sözcük bunlar. Peki hangisi?

[Oktay D.]

öñder sözcüğünde birleşik adlar değil, yalñızca ek söz koñusu:
öñ > öñde- (öñ olmak) > öñder (öñ olan)

Buradaki ada gelip eylem yapan +dA- eki, daha sık kullanılan +LA- ekiyle aynı işlev ve añlamdadır.
iz (emare) > izde- > iste-
er (erkek) > erde- > erdem
al (hile) > alda- > aldat- (hile yapmak)

[datadeveb]

önder, yönder sözcüklerini -dA ekiyle türediğini görememişim. Bilgilendirme için sağolun. Geçelim der sözcüğüne.

de- köküne -r eki gelerek oluşan ad türeğine ne anlam verebiliriz? Der adı da ayrı bir sıkıntı...

amcası, arkası, yazısı, dersi

Arapça kökenli ders sözcüğü ile gel de ayırt et. dersi derken der mi, ders mi?

Neyse ben bir öneri getireyim.

der

kroki

[Oktay D.]

dér sözcüğü çekimlenince (onuñ) déri olur dersi olmaz.

Neyse ben bir öneri getireyim.

der

kroki

burada démek (söylemek) eyleminiñ "kroki" ile ne ilgisi var?

[datadeveb]

Doğru çekimlemede yanılgım var. Uyku dengem kaydı. Gün boyunca yanılıp duruyorum.

demek ile derlemek arasında kalan der sözcüğüne karşılık olarak yakalayabildiğim en iyi sözcük kroki.

kroki
isim (kro'ki) Fransızca croquis
isim Bir konu veya nesnenin başlıca özelliklerini yansıtacak biçimde hazırlanmış taslağı
"Bu mektuba, korunun bir de küçük krokisini ilave ettim." - P. Safa

[datadeveb]

Başka bir anlam yakaladım.

der

levha, tablo, sayfa

[TürkçeSözlük78]

Der

Tabela

[datadeveb]

Tabela da olabilir.

kroki, tabela, levha, tablo, sayfanın yanı sıra bir öneri daha geldi öküme.

der

bar (english)

[TürkçeSözlük78]

Bar içki içilen yer anlamındaki mi? Onun yerine içkilik diyordum. Sanırım burada başka anlamda kullanılmış. Bu İngilizce sözcüğün kaç anlamı var tam olarak? Bir de birim olarak kullanıldığını biliyordum.

[Oktay D.]

demek ile derlemek arasında kalan der sözcüğüne karşılık olarak yakalayabildiğim en iyi sözcük kroki.

dérle- éylemi térigle- biçiminden geliyor, o da tér- (dérmek, toplamak) sözcüğünden türemiş: tér- (biriktirmek) > térig (biriktirme) > térigle- (dérlemek) > *dérile- > dérle-

Beñzer ses olayı tarıglag > tarla ve tiriglük > dirlik sözcüklerinde de gérçekleşmiş: -g eki Esi Anadolu Türkçesinde yitip yérini ünlüye bırakınca o ünlü iki akıcı ünsüz (r, l) arasında kurallı olarak érir.

Kısaca dérle- sözcüğünde dér diye bir ad yok, dér- (dérmek) diye bir eylem var.

[TürkçeSözlük78]

Ben der sözcüğünü "yazar" sözcüğünü düşündüğüm gibi düşünüyorum. Yazana "yazar" deniyorsa diyene de "der" denir. Bize bir şeyler diyen, söyleyen şey olarak bana ilk tabela geliyor.

[datadeveb]

Bar içki içilen yer anlamındaki mi? Onun yerine içkilik diyordum. Sanırım burada başka anlamda kullanılmış. Bu İngilizce sözcüğün kaç anlamı var tam olarak? Bir de birim olarak kullanıldığını biliyordum.

Ben tasarım alanında kullanılan bar sözcüğünü düşünmüştüm. Tabela gibi çubuk. Ök sündüren işletmeler anlamı öküme gelmedi.

[datadeveb]

demek ile derlemek arasında kalan der sözcüğüne karşılık olarak yakalayabildiğim en iyi sözcük kroki.

dérle- éylemi térigle- biçiminden geliyor, o da tér- (dérmek, toplamak) sözcüğünden türemiş: tér- (biriktirmek) > térig (biriktirme) > térigle- (dérlemek) > *dérile- > dérle-

Beñzer ses olayı tarıglag > tarla ve tiriglük > dirlik sözcüklerinde de gérçekleşmiş: -g eki Esi Anadolu Türkçesinde yitip yérini ünlüye bırakınca o ünlü iki akıcı ünsüz (r, l) arasında kurallı olarak érir.

Kısaca dérle- sözcüğünde dér diye bir ad yok, dér- (dérmek) diye bir eylem var.

Der sözcüğünün anlamını belirlemekte güzel bilgiler. Eş ende eylem ve ad olan sözcüklerimiz var. "yaz" gibi. Der sözcüğü de böyle anlamlandırılabilir. Der sözcüğü ilginçleşmeye başladı. Derlemek sözcüğü kullanıldığı için ad kipinde kullandığımızda de-'den türeyen der ile derle-'nin deri aynı anda düşünülecek. Terletici konu başlatmışım. Deştikçe irdelenecek konular açılıyor.

[Oktay D.]

Türkçede hem eylem hem ad olan sözcük bulunmaz.

Var olduğunu sandıklarıñız bugün gelen ses dönüşümleri géreği tesadüfen öyle denk gelenler oluyor: boda- ile bodag sözcükleri bugün boya- iye boya olmuşlardır çünkü Oğuzcada ad olanında -g sesi yitmiştir. Öte yandan yaz (sıcak mevsim) ile yazmak sözcükleri aynı kökten gelmiyorlar: öñcelikle ilkiniñ İlk Türkçe biçimi ny- ile başlarken ayrıca a'sı uzundur, ötekiniñ ise y- ile başlayıp a'sı kısa. Kökleri ayrı sesleri ayrı añlamları ayrı sözcükler bunlar. Oğuzcada sestaş olmaları tümüyle tesadüften ibaret.

[datadeveb]

Söylediklerinize karşıtlığım yok. Günümüz durumunda de- ile derle- arasında kalıyor der sözcüğü. de- kökünden türetilecek der adının bürüneceği anlam bir yerde derle- köküne de uyması durumunda başarılı bir çalışma yapmış oluruz. Bir taşla iki kuş. Olmaz ise de de- köküne yüklenilenilen anlamıyla avunur ve yetiniriz.