ivedi sözcüğünün kullanımı?

[devinim]

Uğur ola arkadaşlar

Acil anlamında yaygın olarak kullanılıyor ama hangi biçimde kullanılması doğru?

örneğin: Acil ambulans çağırın sözünü örnek alalım

İvedi ambulans çağırın
İvedice ambulans çağırın
İvedilikle ambulans çağırın
İvedi olarak ambulans çağırın

İlk örnekte ivedi sanki önadmış gibi. Yani sözüm ona ambulansın acil olanı çağırılmalıymış gibi bu yüzden uygun değilmiş gibi geliyor. Tamam acil kelimesini yerine koyunca tam oluyor ama ben bunu acil'in böyle kalıplşmış olmasına bağlıyorum

2. ve 4. daha uygunmuş gibi geliyor ilke göre 3'te öyle gibi

Doğrusu hangi kullanım? Yada hangileri acaba?

[kirdar]

Tez ambulans çağırın!

[M.calli]

ne demek istediğini anlıyorum ivedi sözcüğünün kullanımıyla ilgili bende sorun yaşıyorum, ivedi sözcüğü ek almadan kullanılamıyormuş gibi geliyor sanırım bunun nedeni eski türk filmlerinden kulağımıza yerleşen ''ivedilikle'' biçimi kaynaklı olabilir. ben acil servis kullanımı için düşündüm çok uygun bir karşılık bulamadım ancak acil servis karşılığı için İVEDİ BAKI olabilir belki.

[Oktay D.]

ivedi sözcüğü şimdi sözcüğü gibi +di zaman zarfı yapan ek almıştır. Bu ek Türkiye Türkçesinde kısıtlı bir kullanıma sahip eski bir ektir. Örneğin yazıtlarda edgüti "iyice", katıgtı "katıca" gibi zarflar varken bugün bunları unutmuş durumdayız, o yüzden bu eki gördüğümüzde zihnimizde bir zarf algısı oluşmuyor.

Zarf algısı oluşmadığı için de bu sözcüğü zarf işlevine sokmak için başka ekler kullanma géreği duyuyoruz. Yani aslında ive "aciliyet" (iv- diye bir eylem var, bkz: ivme) gibi bir sözcük var ve buna +di eki eklenince zaten "acil" añlamını karşılaması gérekirken eki unuttuğumuz için iki kez zarf eki koymaya çalışıyoruz. Tıpkı çaydanlık sözcüğü gibi, buradaki +dan eki Farkçada +lik eki gibi bir ektir, yani çaylıklık demiş gibi oluyoruz.

Kısaca ivedice teknik olarak bakarsak ivecece gibi bir yapıya sahip.

Bu çağdaş yüksek dillerde çok sık olan bir durum. Eski ekler unutulup yerine aynı işlevde fazladan ekler ulanmaya başlar. Bu da sözcükleriñ ortalama uzunluğunu artıran bir durum. Gerçekten de Eski Türkçe ile bugünkü torun Türkçeler arasında bir ortalama sözcük istatistiği tutsak, ortalamanıñ arttığını görürüz. Bu Almanca, Fransızca, İtalyanca gibi yüksek diller için de geçerlidir. Bu durum görece yenidir, belki eñ erken 18.yy civarında başlar, Osmanlıca, Latince, Almanca gibi yüksek diller oluşurken böyle fazlalıklar ortaya çıkmıştır.

[M.calli]

doğallık adına doğru buluyorum sonuçta ilerleyen dönemde insanlar uzan sözcüklerden sıkılıp yerine kısaltmalar kullanıyorlar onlara yeni ekler takıp döngüyü sürdürüyorlar.

[toorku]

doğallık adına doğru buluyorum sonuçta ilerleyen dönemde insanlar uzan sözcüklerden sıkılıp yerine kısaltmalar kullanıyorlar onlara yeni ekler takıp döngüyü sürdürüyorlar.

türkçede uzun sözcüklerden sıkıldığımızı düşünmüyorum aksine rahatlatıcı geliyor uzun sözlük kullanmak türkçe içerisinde

sizin bahsettiğiniz özellikle ingilizcede çok

[M.calli]

türkçede uzun sözcüklerden sıkıldığımızı düşünmüyorum aksine rahatlatıcı geliyor uzun sözlük kullanmak türkçe içerisinde

sizin bahsettiğiniz özellikle ingilizcede çok

şuanda gelmiyor olabilir ancak zamanla gelecek sonuçta insanlık hızlanan bir dünyada kısaltmalara yöneliyor bizde 30-40 yıl içerisinde o döneme gireceğiz sanırım ayrıca uzun sözcükler sık sık aldığım eleştirilerden birisi kendi adıma.

[devinim]

Yanıtlar için teşekkürler şimdi tam oturdu kafamda

[bilimdan]

İvedi acilden ziyade acele demektir: sıf. ve zf. (Eski Türk. év-mek > iv-mek “acele etmek”ten) E. T. Türk. ve halk ağzı. Acele. (Kubbealtı Lugati) sf. 1. Acele. 2. Acil. (Güncel Türkçe Sözlük) Sözcük muhtemelen önce acele anlamıyla kullanılmaya başlamış, daha sonra bazı durumlarda acil anlamını karşılayacak şekilde kullanımları da ortaya çıkmış.

[Furkan Yıldırım]

Ee, şimdi "acele ét!" añlamında néte¹ kullanacağız? "İv!" azı² "év!" biçiminde mi, yoksa "ivlen!" biçimde mi? Bu añlamlara gelen "Fırla!" sözcüğünü de unutmamak gérek.

Birde hep düşünüp kesinleştiremediğim bir sözcükde ivedik. Yörük "hep yürüyen" gibi eceleci, téz canlı mı démek, yoksa açık "açılmış olan" gibi "acele etmiş" mi démek sizce. Baña aceleci anlamı daha yakın geldi. Sözcük Şahan Gökbakar tarafından mı uyduruldu yoksa öñceden var mıydı, oda bir bilinmez. Kişi Adları Sözlüğü de dahil TDK'nuñ néñ³ bir sözlüğünde ve başka kaynaklarda da bulamadım.

---

Néte: Nasıl
Azı: Yada
Néñ: şéy, her, hiç

[Oktay D.]

ivlen sözcüğü olmaz, burada eylem iv-/év- olduğu için eñ fazla ivmelen! diyebilirsin. Ya da yalñızca iv!

ivedik sözcüğü ivedi sözcüğüne Eski Anadolu Türkçesiniñ erken döneminde işlek olan ok pekiştirme edatı gelerek oluşmuş durumda. Oradaki +di eki de pekiştirme ekidir, Eski Türkçedeki katıg "katı, sıkı" > katıgtı "sıkıca, çok sıkı", edgü "iyi" > edgüti "iyice, çok iyi" gibi.

[cingelek]

Acele etmek anlamında ivmek dışında aşıkmak, telesmek, şaşmak fiillerinden türemiş sözcükler de mevcuttur: aşıkış, telesik, şaşılınç, şaşılış. Bir de kökeni Farsça mı Türkçe mi tam belli olmayan tez sözcüğü acele / acil anlamında kullanılabiliyor.

[Furkan Yıldırım]

Bu durumda "ivmelen!" diyebiliriz.

+ok pekiştirme edatıyla oluşmuş yapıca aynı olan birde şimdik vardı. Siz söyleyince anımsadım. Peki +ok eki ile déğil de, +uk eki ile ivedik "aceleci" sözcüğünüñ oluşumu olanaklı mı?

"Acele ét!" için soñradan usuma gelen "gıvrêve gâri!" (kıvrayıver artık) söylemi de var. "Acele ét!" - "Kıvra!" olur. Kıvrak da zaten canlı, atik, aceleci gibi añlamlara geliyor.

Bir de kökeni Farsça mı Türkçe mi tam belli olmayan tez sözcüğü acele / acil anlamında kullanılabiliyor.

Yaygın olarak Türkçe olduğu düşünülüyor.

[Oktay D.]

Adlara gelen bir +uk diye bir ek yok, eylemlere gelen -Uk eki var: o yüzden ivik "acele hale getirilmiş, müstacel, ~ ivedi" yapılabilir.

Öte yandan istenilen añlamı sanırım *évgek "sürekli iven" > ivek "sürekli acele éden, aceleci" sözcüğü sağlayabilir. Beñzer yapıdakileri karşılaştırıñ: bıçgak<bıçak "sürekli kesen", içgek>içkek "sürekli içen, sarhoş", batgak>batak "sürekli batan, bataklık", ...

[bensay]

"acele et" buyruğu için "ivin" olamaz mı, yine "ivedilen, ivedi ol" pek doğal kullanılabilir, konuyla doğrudan ilgisi yoksa da Tietze'nin "buğdayık" sözcüğü örneğinde adlara gelen bir "Ik" ekinden söz ettiği görülür, ana işlevinin küçültme olduğunu belirtir.