Sözük

[datadeveb]

İzletinin 33:00 süresi dolaylarında "sözük" kullanımı geçiyor.

Besmelenin Türkçe olarak anlatılması örneğinde şöyle.

Bayat atı birle sözük başladım. Törütken, iditken, keçürgen idim.

İzleyin youtube.com

[datadeveb]

Bayat adı birle sözük başladım.

bayat = taze olmayan karşıtı

Bayat sözcüğünü irdelemek gerekirse buradaki kullanımdan dolayı ekmek bayatlaması gibi bir anlam anlamıyorum. Önce şimdi sonra Her şeyden önce var olan, her şeyin olduğu anda olan her şeyden sonrada olan, eniti/zamanı kuşatan?, enitte/zamana bağlı olmayan? gibi bi anlam zamandan münezzehlik kavramı sanırım anlamı anlıyorum. Daha çok birazdan söyleyeceği adları birleyip başlayacağını söylüyor sözün toplamında. Burada da daha konunun başında sözük: söze uğramış olan gibi anlam anladığımı söylemiştim.

Törütken, iditken, keçürgen idim. < bu kısımı toparlayıp sözük ediyor ve başladım/başlarım diyor.

İlk anlamalarım olduğu için ne kadar yerinde açıklayabildim bilmiyorum. Daha çok örnek olsa belirginleşir. Siz benim gibi görebildiniz mi? Ya da izleti de söylediği gibi mi ele alıyorsunuz. O uyarlamada biraz kopuyorum. Çünkü söze bakınca düz kurulmamış. Ordan oraya bağlanmış gibi. Sizce?

---

[ Hızır Paşa, Müntehab-ı Şifa, <1400]
bayad olmadın tuzıla yağıla semüz etile bişüreler
[ Deşişî Mehmed Ef., Et-Tuhfetu's-Seniyye, 1580]
bayat [Fa.]: ... Arabīde gecelemiş nesne maˁnāsına. Bu lafẓ Türkīde daχı şāyiˁ ve müstaˁmeldür, üzerinden gece geçmiş demekdür.
[ Ahmed Vefik Paşa, Lehce-ı Osmani, 1876]
bayat: Bayrı dahi derler. Türkîde kadim manasına, taze zıddı. (...) bayak: Bayat manasına.
~? Ar bāˀit بائت [#byt fāˁil fa.] geceden kalmış < Ar bāta بَاتَ geceledi

→ beyit

Not: "Allah'ın bir adı, Kadīm başlangıcı geçmişin derinliklerinde bulunan, pek çok eskiye uzanan, öncesiz. " anlamında kullanılan ETü bayat sözcüğü ile ilişkisi muğlaktır. Vefik Paşa'nın Türkçe bayak, bayağı sözcüklerine bağlama önerisi ihtiyatla değerlendirilmelidir. • Kutaḏġu Bilig'de bayat yaklaşık 300 kez "Allah" anlamında kullanılır. Buna karşılık aynı tarihlerde Kaşgarî sözcüğü "Argu lehçesinde tanrının bir adı" olarak tanımlar.

Benzer sözcükler: bayatlamak

---

topuk sözcüğü sözük sözcüğünün ad olarak bulunabileceğine bir kanıt olabilir mi?

[datadeveb]

Konuyu anıklaştırmak ussal açıdan belirginleştirmek, netleştirmek için yararı dokunur umuduyla bir yazı paylaşıyorum. Son iki iletiyle ilgili açıklamalar bulabilirsiniz.
http://turkoloji.cu.edu.tr/ESKI%20TURK% ... zerine.pdf

[datadeveb]

İçinde sözük sözcüğü geçen bölümler.

Elig sundum uş men biligni tilep,
sözüg sözke tizdim şaşurdum ura
----
Keyik tağı kördüm bu türkçe sözüg,
anı akru tuttum yakurdum ara
----
Sunup tutmışımça ederdim sözüg,
kelü berdi ötrü yıparı bura
----
Köni sözde taştın sözüg söz teme,
köni egri farkı ürüŋli kara
----
Sözüg kim tüketür neçe sözlese,
aka tınmaz erter bulaklar ara
----
Ay yûsuf kerek sözni sözle köni,
kereksiz sözüg kizle kılğa kor a

Üzerinde çalışacaklara geçmişte karşılaşılan yazımları verdim. Günümüz anlayışına göre yapılan çevirilere bakarsak birşey bulamayız. Sözük buralarda çekim ekiyle işlenmeye çalışılmış. Ancak ben oturtamadım çekim ekini. Çok başka bir anlamı olabilir diye kesin bir tutumla durmuyorum.

[Oktay D.]

Birkaç ileti öñceki Pelin Çİft izlencesinde sözük déğil sözüg diyor. Belgeniñ kendisine de bakabilirsiñiz. Soñraki iletileriñizde de hep sözüg biçimi yér alıyor.

Buradaki sözüg biçimi, belirtme hal eki almış söz'den başka bir şey değildir. Bugün Türkiye Türkçesinde -i hali olarak bildiğimiz ek, o dönemde -g idi. Démeli, Eski Türkçe sözüg (söz +i hali) > Oğuzca sözü

Oğuzcada soñ seslemdeki -g sesleri öñce -ğ olup soñra yiterken öñceki ünlüyü bırakmıştır. Örneğin eb (ev, çadır) > Eski Türkçe ebig (evi) > ebiğ > Oğuzca evi gibi. Ayrıca başlamak eylemi Eski Uygur/Karahanlı Türkçesinde -i hali alan bir eylemdi: (bir şey)i başlamak. O yüzden sözüg başlamak déyimi bugünkü söze başlamak añlamındadır.

Her sakallı gördüğüñüze baba démek gibi bir iş yapıyorsuñuz. Eski Türkçe bilmiyor olabilirsiñiz. Ancak biliyormuş gibi yapıp yalan yañlış soñuçlara varmañız çok büyük sorun. Eğer bir şeyle karşılaşıyorsañız öñce onu öğrendiğiñizden emin oluñ, ondan soñra sav üretiñ. Öñcelikle Eski Türkçe öğreniñ, örneğin Marcel Erdal'ıñ, Muharrem Ergin'iñ, Talat Tekin'iñ bétiklerini okuyuñ.

Dédiğim gibi, Eski Türkçeye hakim olmayabilirsiñiz ancak rastgele sav üretmeden öñce "acaba Eski Türkçede hal ekleri nelerdi?" diye bir araştırıñ.

[datadeveb]

"sözük" yazımı konusundaki için geçmişteki yazımla karıştırıyormuş gibi görüntü sergilemişim. Uyarınız için sağ olasınız. O an ki düşüncelerime göre doğru yazmışımdır da düşüncelerimin çoğu dağıldığından toparlayıp açıklayamıyorum.

"sözüg" durum eki almış olabilir. Eski Türkçe de çok yeni olduğum için bende oturmayan şeyler var. Dediğim gibi kesin bir tutumla yaklaşmıyorum. Sözük sözcüğüne yönelik anlamları eski yazılı kaynaklara dayandırarak bir şey çıkar mı diye toparlıyorum.

Kişiliğimle ilgili düşüncelerinize saygım var. Ben elde ettiğim verileri üzerine kesin yorum katmadan buraya getirip belki bir anlam yakalarız diye aktarmaktayım. Bilgilendirmeleriniz için sağ olun.

[datadeveb]

Sonuk sözcüğü ne edip türemiştir? Sözük sözcüğünün türemesine örnek olabilir mi?

[datadeveb]

Bir sözcük daha... topuk...

[datadeveb]

Topuk ile ilgili şu bilgiyi Ali Akar bilgeme sorduğumda verdi.
Top+uk (<to-p+uk). Düşünen Türkçe - Ali Akar. (s. 259)

Sözük türemesi olanaksız görünürken olanaklı olmaya başlayacak gibi. Neyse bakalım neler çıkacak.

[datadeveb]

Sanıyorum anlamı şöyle olacak.

öñeri sözükmek

konuşmak eyleminin söz kökü kullanılarak belirtilmesi

sözük olarak ad türemesi olasılığına gelince... Orası hâlâ havada.