Bilgisayarıñ Metindeki Bağlamı Algılaması

[cingelek]

Bu başlık, ihtiyaç başlığından ayrılan iletilerden oluşmaktadır.

Gereksinmek muhtaç olmak anlamında. Gerek sözcüğü ihtiyaç anlamında ama neye ihtiyacın var gibi bir tümce kurmak istediğimizde neye gereğin var gibi bir söz söylemek gerekiyor.

Yani diyorsunuz ki illa Arapçadan geçen kelime nasıl kullanılıyorsa aynısı olacak. Sana ne gerek? diye sorunca ne yönelme hâli eki, gerek iyelik eki almadığı için olmaz, öyle mi?

Arapça sözcüğün etkisinde Türkçe sözcük olunca daha iyi oluyor. Bu konuyla ilgili geçmişte "Ben eve gidiyorum" sözü üzerinden sayısal denge göstermeye çalışmıştım.

"Ben eve gidiyorum." (1 * 2 * 3)
"Gidiyorum ben eve." (3 * 1 * 2)
"Eve gidiyorum ben." (2 * 3 * 1)
"Gidiyorum eve ben." (3 * 2 * 1)
"Eve ben gidiyorum." (2 * 1 * 3)

Gibi... Bu da yazılım dilinde kullanılacak güçlü bir özellik. Söz yazarak yazılım yazdığınızı düşünün... Yalnızca bilgisayara ne yapması gerektiğini anlatacaksınız. Gün geldiğinde çoğu şeyi kendi yazılıma dönüştürecek.

O zaman size soru: Arkadaşın kafesi var, kuşun kafesi var. Bunları bilgisayarla nasıl öz Türkçeleştirebilirsiniz? Biz birincinin kafe, ikincinin kafes olduğunu anlayıp ona göre kelime seçebiliriz. Ya da ihtiyaç - gerey ikisi de ünsüzle bitiyor. Seçtiğiniz Türkçe kelime ünlüyle bitecek olursa, yani diyelim gerey değil gere dediniz, ihtiyacının: (senin) ihtiyacının - gerenin, (onun) ihtiyacının - geresinin. Bunu yazılımla ayarlayıp değiştirmek nasıl mümkün olabilir?

[datadeveb]

O zaman size soru: Arkadaşın kafesi var, kuşun kafesi var. Bunları bilgisayarla nasıl öz Türkçeleştirebilirsiniz? Biz birincinin kafe, ikincinin kafes olduğunu anlayıp ona göre kelime seçebiliriz. Ya da ihtiyaç - gerey ikisi de ünsüzle bitiyor. Seçtiğiniz Türkçe kelime ünlüyle bitecek olursa, yani diyelim gerey değil gere dediniz, ihtiyacının: (senin) ihtiyacının - gerenin, (onun) ihtiyacının - geresinin. Bunu yazılımla ayarlayıp değiştirmek nasıl mümkün olabilir?

Arkadaşın kafesi var, kuşun kafesi var.

Arkadaşın neyi var? diye soru sorduğumuzda bize doğru görseli versin.
Kuşun neyi var? diye soru sorduğumuzda bize doğru görseli versin.

Görseller önceden ilişkilendirilir. Kafes görseli < kuş, hayvan, tavşan.

Tümceyi çözümle... Uyuşmaların çokluğuna göre çıktı verdirirsin. Daha bir sürü yöntem yapılabilir.

[cingelek]

O zaman size soru: Arkadaşın kafesi var, kuşun kafesi var. Bunları bilgisayarla nasıl öz Türkçeleştirebilirsiniz? Biz birincinin kafe, ikincinin kafes olduğunu anlayıp ona göre kelime seçebiliriz. Ya da ihtiyaç - gerey ikisi de ünsüzle bitiyor. Seçtiğiniz Türkçe kelime ünlüyle bitecek olursa, yani diyelim gerey değil gere dediniz, ihtiyacının: (senin) ihtiyacının - gerenin, (onun) ihtiyacının - geresinin. Bunu yazılımla ayarlayıp değiştirmek nasıl mümkün olabilir?

Arkadaşın kafesi var, kuşun kafesi var.

Arkadaşın neyi var? diye soru sorduğumuzda bize doğru görseli versin.
Kuşun neyi var? diye soru sorduğumuzda bize doğru görseli versin.

Görseller önceden ilişkilendirilir. Kafes görseli < kuş, hayvan, tavşan.

Tümceyi çözümle... Uyuşmaların çokluğuna göre çıktı verdirirsin. Daha bir sürü yöntem yapılabilir.

İşte o soruyu nasıl soracaksınız? Tamamen otomatik çalışmıyorsa zaten ifadeyi kendiniz değiştirebiliyorsunuz. Otomatik çalışıyorsa bu durumda da her zaman arkadaşın kafesi, onun ihtiyacının şeklinde bir arada geçmeyebilir. Birinden bahsedildikten sonra 2-3 satır geçer, "ihtiyacının ne olduğu" şeklinde yukarıda bahsedilen kişinin ihtiyacı söz konusu olur. Bahsedilen kişi "sen" ise alacağı ek farklı olur, "o" ise farklı olur. Google Translate üzerinde o kadar çalışmalar yapıldığı hâlde böyle kelimelerde çeviri hataları olabiliyor.

[datadeveb]

kafe sözcüğüne bir takım sözcükler bağlanır.
kafes sözcüğüne bir takım sözcükler bağlanır. Örneğin hayvan. Hayvan sözcüğüne de hayvan adları bağlanır. Bir anlam öresi oluşturulur. Kendisinden önce gelen sözcüklerde büyük olasılıkla ne olduğunu belirtmeye yardımcı sözcük olur. Olasılıkla sözcük algılanır. Türkçe'de sezgisel anlam, tümcenin kip düzeni eksik bırakıldığında ortaya çıkıyor. Kipine uygun düzende yazılan tümcelerde daha kolay işlemler yapabiliriz.

[cingelek]

Hayvan adlarına bağlama ile bu işi nasıl çözebilirsiniz? Mesela metinde kuş adları geçmeyebilir.

"Maviş yine kafesinden çıkmış"
Metinde bu cümleden daha önce veya daha sonra maviş bağlamdan ya kuş olarak anlaşılabilir ya da kafe işleten bir mavi gözlü birinin lakabı olarak anlaşılabilir. Bunu insan metni okurken anlayıp başka kelime ile değiştirebilir. Bilgisayarda bunu tespit ettirebilirsiniz?

[datadeveb]

Kişi tümceleri okuduğunda sözcükleri bildiği şeylerle önceden eşleştirmiştir. Bilgisayara sözcükleri aynı düzende öğretip eşleştirme işlemini bir kişinin yaptığı gibi yaptırmak olasıdır. Önemli olan bilgilerdir. Veritabanında ne kadar oturaklı veri varsa o kadar başarılıdır. Maviş sözcüğünde ikileme düşerse ikisini açığa düşürür. Hani şu onumu demek istediği bunumu demek istedi hastalığında olanlar var ya. Bir tür diri bilgisayar gibi sayabilirsiniz. Otizm kavramı. Bende biraz otizm var sanırım. Birkaç belirtiyi kendimde görüyorum. İşin güzel yanı mecazları da anlıyorum.

İzleyin youtube.com

[datadeveb]

Bilgisayara şöyle bir şey yazalım.

K- Maviş kaçtı.
B- Maviş nedir?
K- Maviş benim kuşumun adıdır.
B- Senin kuşun Maviş kaçtı dedin değil mi?
K- Evet
B- Kuş kaçmasıyla ilgili bilgiler bulmamı ister misin?
K- Hayır.
B- Oldu. Beklemedeyim.

Bir süre sonra.

K- Mavişi yakaladım ama yine kaçtı.
B- Kuşun yine mi kaçtı?
K- Evet.
B- Tamam.

[cingelek]

Her metinde "maviş kimdir veya nedir?" gibi bilgiler kullanıcı tarafından tanımlanacaksa bunun yerine metni okuyup kişinin düzenlemesi hem daha kolay hem de isabetli netice vermez mi? Piyasada bir sürü makale özgünleştirme / spinner yazılımı dolaşıyor, verdikleri netice ortada. Hâl böyleyken ne diye Arapça menşeli kelimeye göre Türkçe karşılığın aynı istemi alması için uğraşıyorsunuz? Yahut madem bu kadar detaylı kod yazılacak, o zaman istemde yazılımla değişiklik yapılamaz mı?

[datadeveb]

Siz başka açıdan bakıyorsunuz anladığım kadarıyla. Ben buyruklama dili (programlama dili) olarak bakıyorum işe. Sizin dediğiniz açılarda da yöntemler geliştirilir. Benim verdiğim örnekte bilgisayara kavram yüklemesi yapma var. Yani biz hem kuş hem de takma adı maviş olan iki özneyi "Maviş kaçtı" diyerek aynı anda belirtiriz. Bu durumda ortamda olan bir kişi "Hangi maviş kaçtı" diye sorma olasılığı bile doğabilir. Çünkü kişi bile kişi olmasına değin ayrımı yapamaz, ayrıklığı anlayamaz. Soru sorma gereği duyar.

Benim uğraşım şu yönde. Deveb bir önyüz çatısıdır. Ve Türkçe yazarak buyruklama yapılır. Geliştirme yaparken Türkçe dilinin özelliklerini yansıtmaya çalıştım. Örneğin aynı anda sağ ve sol anlamına gelen bir sözcüğümüz var mı? Bu sözcüğü kullanarak değer ataması yaptırtacaktım. Ancak kendi oluşturduğum Türkçe kısaltma düzeniyle "ls" yazımını sol ve sağ olarak tanımlayabiliyorum.

Ben eve gidiyorum ile eve ben gidiyorum arasındaki ayrımı bilgisayar düzeninde çok kolay işleyebiliriz. Bütün kipleri çözümlediğimizde işlerin beti belirmeye başlayacaktır. Türkçe'nin sayısal kiplerini, örgüsünü kurallarıyla, sağlamalarıyla ortaya döktüğümüzde çok olumlu şeylere gebe olacaktır. Bir tür devrim çağı yaşarız.

[cingelek]

Şahsen bu tür işlerin tamamen otomatik olarak yapılabilmesi ihtimalini zayıf buluyorum. İnsan okuduğu bir metnin akışından kelimenin muhtelif manalarından hangisinin kastedildiğini anlayabiliyor.
Kapının kolu (senin kapının kolu mu, belirli bir kapının kolu mu?)
Kadının adı ("kadın"ın adı mı, "kadı"nın adı mı?)
Ulusun (sen ulusun mu, köpek gibi ulusun mu?)
Cumhurbaşkanı adayı gezdi. ("Cumhurbaşkanı adayı" mı gezdi, Cumhurbaşkanı "ada"yı mı gezdi?)
Taşı da görelim. (sen "taşı da" görelim mi, belirli bir "taş"ı da görelim mi?)
Dolar (dol-ar mı [dolmak fiilinin geniş zamanı], dola-r mı [dolamak fiilinin geniş zamanı], Amerikan "dolar"ı mı?)
Adamım (ben adam+ım mı?, benim adam+ı+m mı?)
Bilmem ("bil-" fiilinin geniş zaman 1. teklik şahıs olumsuzluk şekli mi, "bilme" isminin 1. teklik şahıs iyelik biçimi mi?)
Başlar (baş+lar mı, başla-r mı?)

Sizin çok kere fiil ile ismi karıştırdığınızı, yapım eklerini yanlış köke eklediğinizi görüyoruz. Böyle bir yazılım geliştirme işinin altından nasıl kalkabilirsiniz merak ediyorum.

[datadeveb]

Eylem ve adları karıştırmak? Yapım eklerini yanlış köke eklemek? Örnek verir misiniz? Bir de çok kere diyorsunuz. Bensay her defasında bana olanaklıdır desteği verirken siz hayırdır ayakta düş mü görüyorsunuz?

[hskizilcik]

Burada belirtilen sorunların neredeyse tümü, genizcil n sesinin abeceye eklenmesi ile çözülebilecek sorunlar.

[TDK]

Burada belirtilen sorunların neredeyse tümü, genizcil n sesinin abeceye eklenmesi ile çözülebilecek sorunlar.

İkinci teklik şahıs iyelik eki ile ilgi hâli arasında ve ikinci teklik şahıs eki ile 3. teklik şahıs emir eki arasında nazal n ayırıcı olabilir ama Cumhurbaşkanı adayı gezdi ve adamım gibi ifadelerde nazal n ile alakalı bir durum yok.

[hskizilcik]

Burada belirtilen sorunların neredeyse tümü, genizcil n sesinin abeceye eklenmesi ile çözülebilecek sorunlar.

İkinci teklik şahıs iyelik eki ile ilgi hâli arasında ve ikinci teklik şahıs eki ile 3. teklik şahıs emir eki arasında nazal n ayırıcı olabilir ama Cumhurbaşkanı adayı gezdi ve adamım gibi ifadelerde nazal n ile alakalı bir durum yok.

"Neredeyse" dememin nedeni de onlardı zaten. O sorunlar için başka çözüm yolları bulunabilir. Sonraki veya önceki tümceye göre bağlamdan çıkarılabilme olasılığı yüksek. Yalnızca o tümce varsa, önünde veya sonunda bir söz yoksa o zaman iş zorlaşıyor elbette.