örnek/örŋek sözcüğünüŋ kökeni

[Türkçe]

Birileri de örnek sözcüğünün Ermenice olduğunu söylemeyi sürdürüyor. Sözde "örnek" Ermenice olduğu için "ülgü" yoksa ona okşar sözler kullananlar olduğunu görebiliyoruz.

[PAÜlü]

Örnek kelimesinin Yeni Uygur Türkçesindeki kullanımına Google'da çok rahat örnek bulmak mümkün:

Unicodeni qollaydighan örnek mehsulatlar, téxnikiliq tonushturush we paydiliq matériyallar sehipilirige qarang.

Bulargha ulishipla weli kérim kök’alpning qedimki uyghurche isim, famile örnekliri, uruq-qebile namliri we ularning izahi bérilgen «uyghur isim-famililiri» namliq qollanma kitabi neshir qilinip, famile qollinish oyida bolsimu, emma qandaq namni famile örniki qilish koyida qiyniliwatqan kishilerni mol we renggareng famile örnekliri bilen teminlidi.

Görüldüğü üzre kelime /ñ/li değil /n/li ve Çin'de bile kullanıldığına göre Ermeniceden alınmış olma ihtimali zayıftır.

Yalnız Nişanyan'ın yaptığı açıklama da yanlış anlaşılıyor gibi. Çünkü Nişanyan Ermenice ōrinag kelimesini örnek kelimesinin karşısına < işareti ile değil ~ işareti ile koymuş. Bu işaret kelimenin bir dilden diğerine geçmiş olduğunu göstermek için değil sadece iki dildeki kullanımı karşılaştırmak için kullanılmaktadır. Bu ayrıntı çok kişinin gözünden kaçtığı için açıklama yanlış yorumlanabiliyor. Hatta dün bir hukuk sitesinde örnek kelimesiyle ilgili açılan bir başlığa rastladım, başlığı açan şahıs bu kelimenin Ermeniceden geldiğini biliyor muydunuz vs. gibi yorumlar yapmış. Böyle okuduğunu anlamadan yorum yapan avukatlarla işler nasıl yürüyor acaba?

[Temirbek]

Örnek sözü bence Türkçedir. Çünkü tüm Türk Dillerinde olan bir sözcük; örnek "örgü modeli 2. motif numûnesi" (Meydan Larus). Türeyişi de açık; ör- > örenek > örnek, tıpkı değ- > değenek > değnek, kas- > kasanak > kasnak gibi.

Kırgızcada bir tek Ermenice söz yok iken örnök nasıl Ermeniceden alınmış olabilir? Uygurcada bir tek Ermenice söz yok iken örnek nasıl Ermeniceden alınmış olabilir? Bence Ermenice orinag ayrı bir sözcük, Türkçe örnek ayrı bir sözcük. Dillerde kimileyin bu gibi sesletimce ve añlamca beñzeşen ancak ilgisiz olan sözler olabiliyor, ille de bir alıntı-verinti söz konusu olmak zorunda değildir. Örneğin İngilizce earth "yer 2. dünya" sözü ile Arapça ardh /أرض/  "yer" sözü de hem sesletimce hem de añlamca beñzeşirler ancak bir alıntı-verinti söz konusu değildir.

[Bi50likdaha]

Bizden görüp almış olma ihtimalleri var mıdır ?

[cingelek]

ülgü : is.
1. Paltar və ya ayaqqabı hissələrini biçmək üçün nümunə; ölçü-biçi, əndazə. Paltar ülgüsü. // Nümunə model. (Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti.)

Diğer lehçelerde örnek anlamında kullanılan ülgü sözcüğünün örnek sözcüğünün köken açıklamasındakine benzer bir anlamı varmış. Bu da örnek sözcüğünün ör- eyleminden geldiği ile ilgili açıklamanın doğru olabileceğini gösteriyor.

[bilimdan]

Nihad Sâmi Banarlı yazmış:

örneğin1.png (208.86 KiB) 10276 kéz görüntülendi

örneğin2.png (387.02 KiB) 10276 kéz görüntülendi

örneğin3.png (295.18 KiB) 10276 kéz görüntülendi

[bilimdan]

örneğin4.png (329.45 KiB) 10275 kéz görüntülendi

örneğin5.png (335.42 KiB) 10275 kéz görüntülendi

örneğin6.png (342.96 KiB) 10275 kéz görüntülendi

[bilimdan]

Herhalde Hüseyin Kâzım Kadri'nin ve Nihad Sâmi Banarlı'nın devrinde Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü ve Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü gibi kaynaklar bulunmadığı (yahut lehçelerin sözlüklerine kolay ulaşılamadığı) için sözün Ermenice asıllı olduğunu zannetmiş olabilirler. Ayrıca Nihad Sâmi sözün Tarama Sözlüğü'nde yer almadığını belirtmiş olmasına rağmen muhtemelen bu söz sonradan tespit edilip Tarama Sözlüğü'ne ilave edilmiştir.
örnek Hisse, ibret.

örnek.gif (2.84 KiB) 10275 kéz görüntülendi

Ekleme: Hüseyin Kâzım Kadri'nin Büyük Türk Lügati adlı sözlüğünde Türk lehçelerinden sözler de mevcuttur ancak muhtemelen o devirde çok geniş bir araştırma yapacak imkâna sahip değildi. Bugün elimizde hazır bulunan lehçe sözlükleri çok daha kapsamlıdır.

[cingelek]

Banarlı, orınag sözünün Ermenicedeki türevlerini örnek sözünün Ermenice asıllı olduğuna kanıt gibi yazmış. Diğer yandan örnek kelimesinin Türkçedeki türevlerini ve içinde örnek sözü bulunan ifadeleri ise yabancı sözleri ne kadar Türkçeye mal edebildiğimizin göstergesi saymış. Eğer bir sözün çok türevlerinin bulunması o sözün o dile ait olduğunu kanıtlıyorsa bu ölçü neden Türkçe için geçerli olmuyor da, Ermenice için geçerli oluyor? Tasfiyecilik yapanları eleştireceğiz diye Türkçe asıllı sözleri Ermeniceye dayandırmaya çalışmak da tehlikeli bir davranış değil midir?

[Furkan Yıldırım]

Tasfiyecilik yapanları eleştireceğiz diye Türkçe asıllı sözleri Ermeniceye dayandırmaya çalışmak da tehlikeli bir davranış değil midir?

Aynen öyle, karşı olduğun görüşü savunmanında bir biçemi var. Ben hep birini kafaya takıp hep onunla uğraşmayı da o hiç yokmuş gibi yapmayı da yanlış bulmuşumdur. Türkiyede "Milliyetçiliğiñ her türlüsü ilkelliktir" déyip dil üzerinden aşırı milliyetçilik yapanlar var böyle, géreksiz yére destek olmanıñ añlamı yok.

Nişanyana köken açıklamalarından dolayı kızmıyorum, nédeni kendisi Eski Türkçeyi daha okuyamıyor ki köken açıklaması yapsın.(bununla Bardakçı biraz dalga géçmişti) Belli ki bir yérlerden alıntı yapıyor. Bugüne dek onu yanlışa götüreniñ alıntı yaptığı, okuduğu kaynaklar olduğunu düşündüm. Ancak burada bu sözcüğü Ermenice olsun diye zorladığını belli étmiş. Türkçe açıklamanıñ tatmin étmediğini söylemiş. Orta Asyadaki bir ulusuñ Orta Doğudaki bir ulusa "şştt Ermeni kardeşler, bizim dilimizde şu kavramı karşılayacak bir sözcük bulunmuyor, sizde varsa kullanalım..." démesi gibi bir fantezi kendisini tatmin éttiyse diyecek sözüm yok. Bu sözcüğüñ Türkçe olduğunuñ kanıtı Temirbek'in yazdıklarıdır.

Kırgızcada bir tek Ermenice söz yok iken örnök nasıl Ermeniceden alınmış olabilir? Uygurcada bir tek Ermenice söz yok iken örnek nasıl Ermeniceden alınmış olabilir?

Nişanyana kızdığım koñulardan biri "Türkçede néredeyse hiç Türkçe sözcük yok, Türkçe gördüğüm eñ karma dil" gibi saçma açıklamaları. Hintçe, İngilizce gibi dillerden haberi yok mu yoksa aldatma amaçlı mı? Bence aldatma amaçlı, nasılsa Türkleriñ çoğu koñuştuğu dili bilmiyor ya, salla gitsin. Bu koñuya değinme nédenim de sözlüğü bu açıklamalarına koşut tutma çabası, sorsak Ermenice Türkçeden hiç étkilenmiş olamaz(belki biraz Farsçadan etkilenmiş olabilir) ancak Türkçeden Ermeniceyi atsak geriye dil kalmaz. Bence "sözcük Türkçeden alıntıdır" yazamamış...

[toorku]

iyi de orinag nasıl örnek olmuş

https://www.etimolojiturkce.com/kelime/%C3%B6rnek

ornāk "nümune" [ Pavet de Courteille, Dictionnaire Turc Oriental (1500 yılından önce) ]
örnek "aynı anlamda" [ Filippo Argenti, Regola del Parlare Turco (1533) ]

bu açıklamaya göre söz 33 sene de ornakdan örneke dönüşmüş peki ama niye yani kalınlar incelmiş inceler kalınlaşmış ki bu alıntıların hangi yörenin türkçesi olduğu da söylenmiyor bir yandan nereedeyse çok geniş bir coğrafyada alıntılanmış denmeye getiriliyor ve ne zaman orinagdan ornaka dönüştüğüyse hiç açık değil

yani orinagdan ornaka dönüşmesi 1000 sene (ermenice laf 5 yy da kaydedilmiş) sürerken ornakdan da örneğe dönüşmesi kabaca 30 sene sürmüş kısacası daha mantıklı ve derin bir bakışa muhtaç

[bilimdan]

Örnek sözünün Türkçe ör- fiilinden türemiş olduğu kesindir (ülgü "örnek" sözcüğünün Azerbaycan Türkçesindeki anlamı da bunu kanıtlıyor).

Sahaca sette "yedi" ile İtalyanca sette "yedi" sözlerinin farklı kökenden olması gibi (false cognate).

[bilimdan]

Bu arada Pavet de Courteille'in sözlüğünde (1870) sözcük örnek okunabilecek şekilde kefli yazılmış:

örnek.png (9.29 KiB) 10216 kéz görüntülendi

[cingelek]

ornāk "nümune" [ Pavet de Courteille, Dictionnaire Turc Oriental (1500 yılından önce) ]
örnek "aynı anlamda" [ Filippo Argenti, Regola del Parlare Turco (1533) ]

bu açıklamaya göre söz 33 sene de ornakdan örneke dönüşmüş peki ama niye yani kalınlar incelmiş inceler kalınlaşmış ki bu alıntıların hangi yörenin türkçesi olduğu da söylenmiyor bir yandan nereedeyse çok geniş bir coğrafyada alıntılanmış denmeye getiriliyor ve ne zaman orinagdan ornaka dönüştüğüyse hiç açık değil

yani orinagdan ornaka dönüşmesi 1000 sene (ermenice laf 5 yy da kaydedilmiş) sürerken ornakdan da örneğe dönüşmesi kabaca 30 sene sürmüş kısacası daha mantıklı ve derin bir bakışa muhtaç

Aslına bakarsanız sözcükte böyle bir değişme yok. Pavet de Courteille'in Doğu Türkçesi yani Çağatay Türkçesi sözlüğünde Osmanlı sahasında اورنك şeklinde yazılan sözcük اورناك şeklinde yazılmış. Burada bir ا fazladır ve bunun /a/ sesini verdiğini düşünerek bütün sözcüğü kalın okuyan birisi sözcüğün ornak şeklinde okunduğunu sanabilir ancak sözcüğün kefli olması ince sırada olduğunu göstermektedir. Elifin e sesini göstermek üzere yazılması Çağatay sahasının bir özelliğidir.

[toorku]

sayin cingelek

aciklamaniz cok aydinlatici

benim nisanyan aciklamasinda takildigim bir kac konu daha var ornegin 5.yy da ermenicede kullanilisi sahih ve sarihdir diyor itiraz yok burada ancak sozcuk ilk hangi turk lehcesine girmistir acik degil diger taraftan temirbekin dedigi gibi ermenilerle iliskilerinin dusuk olma ihtimali olan lehcelerde dillerde benzer ya da ayni kullanim var tamam bu durumda diyelim gene de ermeniceden gecmis olsun benim aklima kumanlarin roma ve orta asya arasinda yaygin gidip geldigi ticaret yaptiklari bizansdan hatta romadan bir sekilde mal hizmet aldiklari sattiklari (1yy da bile) bilindigi geliyor diyelim once boyle kuman kipcak yoluyla gecti o zaman orunak isinin kumancada bir sekilde izinin olmasi gerek ya da hangi turk dilindeyse burada buyuk kopukluk var 5 yy dan 1000 yuzyila geciyoruz kafadan

bir diger konu ermeniceden alinan diger sozcuklerde benzer donusumler yani orunak ornek donusmeleri gozlemlenmismidir varsa nelerdir vb nin aciklanmasi lazım nitekim ermenicede sahih olması benzerlikleri ve alımlamaları açıklamıyor daha çok guduk kalıyor mesele

yani nisanyan en heyacanli yerinde kesmis filmi bana kalirsa