Neye göre Ortak Türkçe?

[ingichka]

O vérdiğiñiz örnekleriñ abeceyle ilgisi yok. Türkiye Türkçesiniñ herhangi bir ağzını yazı dilinde yazmaya kalksak beñzer ayrımlar ortaya çıkacaktır. Örneğin, Orkun-Yenisey abecesi Eski Uygurca ile Göktürkçe için söylediğiniz türden ayrımlara iyedir (Göktürkçede uzun ünlüler gösterilmez, oysa Eski Uygur metinlerinde gösteriliyor).

Démek istediğim, ortak Oğuzca örneğini düşünürsek Türkiye, Azerbaycan, Türkmen ya da Gagauz Türkçelerindeki abecelerden herhangi biri tüm bu Türkçeleriñ konuşucuları için okumayı sağlayacaktır.

Nasıl alfabeyle ilgisi yok? Uzun a'nın aa, â veya a olarak yazılması alfabeyle ilgili bir konudur. Uzun ünlüleri gösterecek ortak harfler bulunmadığından farklı imlalar kullanılıyor ve örneğin Ankara gitjek (yani Ankaraa gitjek) gibi Türkmen Türkçesi bir cümleyi gören bir Türkiye Türkünün buradaki uzun ünlüyü bilmemesi halinde cümleyi anlamaması veya yanlış anlaması mümkündür.

İyi de, "y" yérine "ý" ma "ı" yérine "y" gösterim ayrımlarından ne farkı var? Böyle birkaç damganıñ farkını ihmal ederseñiz neredeyse aynı abecedir (dédiğim gibi, ağızlarımızı okunuşlarına göre yazıya dökünce de bu deñli ayrımlar ortaya çıkar). Konuyla ilgili ilk iletimde neyi vurguladığımı sorgulayıñız.

Kömürcüye ortak aranıyor, kömürcünün karı dahil. (Yani kârı dahil, bakın bir tek şapkadan bile anlam ne kadar değişiyor.)

[Oktay D.]

*Yeni Abece, (uzun ünlüler, farklı ses değerleri bir iki çizgi vb.ile çözülür.)

*Yeni sözcükler (diğer kardeşlerimizden alınma öz sözcükler ve yeni üretilmiş sözcükler),

*Yeni dil bilgisi kuralları (Tüm Türk Acununun dil bilgisinin kesişimi ve iyi özelliklerinin birleşimi).

Gelin bu işi tam anlamıyla yapalım.

Yapalım. Bu yérliğiñ amaçlarından biridir.

Aman çetin olmasın diye o konudan kaç, bu konudan kaç, Ortak Türkçe Sorunu çözemeyiz. Yoksa Ortak Türkçe' dense diğer Türk lehçelerini öğrenirim daha iyi diyenler artacaktır.

Önce Oğuzca olsun deniyor ama oğuz ellerinde yaşayan diğer gruptan Türkler var, Türkçe özünde tek biraz çabayla lehçeler anlaşılabiliyor. Türk ellerinden öğrenciler diğer Türk elllerine okumaya gidince çok güzel o Lehçede konuşabiliyorlar. Oğuzca Kıpçakça gibi bir ayrım işi uzatır bence.

Öncesinde Oğuzca, Kıpçakça ile Karlukça (ya da Oğuzca ile Kıpçak-Karluk bileşimi) olsun diye ben ma bu yazışmalıktan birkaç kişi diyoruz, geñel bir görüş değil. Ancak bu, yalñızca bir geçiş aşaması niyetiyle ortaya attığım bir görüş. Bu görüşüm, diğer yoluñ (doğrudan tek bir Türkçeye geçişiñ) uygulanmasına karşı olduğum añlamına gelmesin. Yalñızca bunuñ daha "gérçekçi bir geçiş" olduğunu düşündüğümden bunu ortaya attım.

Bugün yalıtılmış olarak 38 tane Türkçe bulunuyor, bunlardan 6 tanesi bağımsız devletleriñ yazı dili durumunda. Ortak Türk dili démek, bu sayıyı nihayetinde 1'e indirmek démektir. Bunuñ iki yolu var:
1) Doğrudan: Doğrudan tek bir ortak Türkçe yapmak.
2) Dolaylı: Önce öbek öbek ortak Türkçeler yapmak, ardından onları birleştirmek.

İlk yoluñ güçlükleri var. Öncelikle bunuñ tüm Türk dünyasınca yéğlenmesi gérekiyor. Yiñe de çok karamsar bir durum değil: né de olsa başta 7 bağımsız Türk devletinde yéğlenmesi düşünülebilir. Ancak bunuñ yapılabilmesi için bu devletleriñ bu konuda siyâsî/diplomatik olarak añlaşması gérekiyor ki, bunca Türk'e bu dil öğretilebilsin. Kısaca, bu "doğrudan" yoluñ uygulanabilmesi için toplumsal bir gücüñ olması gérekli (hangi ortak Türkçe olacağı konusundaki uzlaşma gérekliliğini bir yana bırakıyorum şimdilik).

İkinci yol ise, başta daha kısıtlı kitlelerce uygulanan bir yol^[1]. Özetle söylersek: 7 bağımsız Türk devleti, Oğuzca ile Kıpçak-Karlukça arasında neredeyse éşit olarak paylaştırılmış oluyor. Ancak bunuñ da güçlükleri var: sabır. Çünkü bu evrimsel bir yol, önce iki (üç) yazı dili olacak ma belli bir süre soñra yakınlaşan ağızlar daha kolay bir biçimde (7'li añlaşmaya gérek kalmadan) ortak Türkçeye varacak.

İkinci yoluñ daha gérçekçi olduğunu düşünmemdeki ilk néden, elimizde henüz bir diplomatik/toplumsal gücüñ olmayışıdır. İkinci néden ise, Türkçeye olan bakış açımdır^[2]. Oğuzcanıñ zaten neredeyse ortak bir dil olduğudur (çünkü Türkmence). Eñ azından Türkiye, Kıbrıs ma Azerbaycan tek bir devlet olsalardı, ağızlardan biri (İstanbul ağzı, Bakü ağzı veya bir başkası) ortak yazı dili olurdu.

Dipçe.
[1] Örneğin Oğuzca için Türkiye/Kıbrıs, Azerbaycan, Türkmenistan'daki Türkleriñ bu konuda iknâ edilmeleri yéterli olacaktır. Kıpçakça için Kırgızistan ile Kazakistan ma Karlukça için yalñızca Özbekistan (keşke Doğu Türkistan da bağımsız olsaymış). Belki de Kıpçak-Karluk bileşimi düşünülebilir çünkü bu iki öbek, Oğuzcanıñ herhangi birine olduğundan daha yakın durumda (üyelerimizden ingichka ile Bengitaşlarındili'niñ uğraştıkları Türükçä çalışması bence çok güzel bir Karluk-Kıpçak bileşimidir, ancak tümden Ortak bir Türkçe adayı olmasına da kesinlikle engel değildir tabî).
[2] Benim bakış açıma göre, bu 38 Türkçe ayrı diller değildir, ancak tek bir diliñ lehçeleri de sayılamazlar. Daha çok Türkçe dénilen kavram, eñ az 6 dilden oluşan bir öbek:
(1) Oğuzca, (2) Kıpçakça, (3) Karlukça, (4) Halaçça, (5) Çuvaşça, (6) Sibirya Türkçeleri [Yakutça dışında], (7) Yakutça. Bugünkü 38 Türkçe, bu 6 diliñ lehçeleri durumundadır diye bakıyorum.

[kuluduk]

Son yıllarda Azerbaycan Türkçesinde Türkiye Türkçesinden sözcükler çok aşırı bir şekilde kullanılmaya başlamış.

Türkiye'de de diğer lehçelerden kelimelerin nadir de olsa kullanıldığını görebiliyoruz:

*Türkiye Türkçesini sonradan öğrenenlerin yazdıkları makalelerde belki bilerek belki farkında olmadan kullandıkları kelimeleri görebiliyoruz.

*Bunun dışında diğer lehçeleri öğrenenlerin öğrendikleri lehçenin tesiri ile bu kelimeleri kullandıklarını görebiliyoruz.

*Bir de ortak Türkçe gayesiyle başka lehçelerden kelimeleri seçerek yazılarnıda kullananları görebiliyoruz.

Muhtemelen 15-20 yıllık bir süre içerisinde bu tür sözcüklerin kullanımı nadir kullanım olmaktan çıkacak, bu sözcükler günlük konuşmalarda bile kullanılır olacaktır.

[hskizilcik]

Verilerde de görüldüğü gibi, yéryüzünde onlarca Türk dili olmasına karşın, Türkçe konuşanların yarıya yakını (%43) zaten Türkiye Türkçesi konuşmaktadır. Ayrıca Türkiye Türkçesine çok yakın olan Azerbaycan, Gökoğuz Türkçeleri gibi Oğuz grubu Türk dillerini konuşanlarla birlikte bu oran %65'e çıkmaktadır. Bu durumda Oğuzcanıñ ilk aşamada birleştirilmesi, Türkçe konuşanların çoğunun bir araya gelmesini sağlayacaktır. Bu da Türkçenin tüm kollarını birden birleştirmeye çalışmaktan çok daha kolaydır.

İlk aşamada, Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, Gagavuz Türkçesi, Türkmen Türkçesi ve diğer Oğuz öbeğindeki lehçeler ele alınmalıdır. Bu lehçelerin içinde konuşur sayısı açısından eñ yüksek oran, Türkiye Türkçesi olduğundan Türkiye Türkçesi temel alınarak Oğuzca birleştirilmelidir.

Azerbaycan Türkçesi başta olmak üzere Türkiye Türkçesine bu lehçelerden sözcükler alınabilir. Katkı sağlayan dillerin sözcükleri, Türkiye Türkçesine uydurularak alınmalıdır. Böylece, Oğuz öbeği içindeki diller arasındaki ayrılık, yöresel şive ayrımları düzeyine ininceye dek Türkiye Türkçesi beslenmelidir.

İkinci aşama olarak, Türkçenin diğer kolları ile Oğuzcanıñ birleştirilmesi gereklidir. Bu aşamada Oğuzcanıñ temel alınması, sayısal açıdan doğaldır. Çünkü çoğunluğun azınlığa uymasındansa, azınlığın çoğunluğa uyması usa daha yatkındır.

Ortak Türkçe, kimilerinin düşlediği gibi başka başka lehçelerden sözcük derleyerek veya o lehçeyi konuşan sayısına bakmaksızın ortak olan sözcüğü arayarak olmaz. Ancak bir lehçenin temel alınıp diğerlerinin katkısıyla geliştirilmesi ve géñelleştirilmesi ile olabilir. Ayrıca çoğu Türk lehçesinde ortak olsa bile, eğer bir sözcük Türkçe kökenli déğilse, ortak Türkçeye almak anlamsızdır. Gerçekçi olursak; ortak bir Türkçe ancak yaygın bir lehçenin seçilip, diğer lehçelerin katkısı ile geliştirilmesi ve ortak dil olarak kabul edilmesi ile olabilir. Usa eñ yakın yol budur.

Yakın dönemlerde Diğer Türk ülkelerinde de Türkiye Türkçesine karşı bir ilgi vardır. İleride gerçekleşecek, olası bir Türk Birliği içinde, ortak dil olarak herkesin Türkiye Türkçesi öğrenmesi, ancak yérel lehçelerin korunarak yérel olarak sürmeye devam étmesi düşüncesi tartışılmaktadır. TRT Avaz’ın 29 Ekim 2015 tarihli haberinde Rusya Federasyonu Tataristan Cumhuriyeti'nin başkenti Kazan'da düzenlenen "Türk Dünyası 2'nci Gazeteciler Şurası"nıñ soñuç bildirisinin yayınlanmasıyla soña erdiği ve 20 ülkeden 100 gazetecinin katıldığı kurulda, Türk Devlet ve Topluluklarında iletişim dilinin Türkiye Türkçesi olmasınıñ önerildiği belirtilmiştir.

[birtancazin]

Katılıyorum. Ancak Türkiye türkçesini de biraz arındırmak gerek

[Furkan Yıldırım]

İlk aşamada, Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, Gagavuz Türkçesi, Türkmen Türkçesi ve diğer Oğuz öbeğindeki lehçeler ele alınmalıdır. Bu lehçelerin içinde konuşur sayısı açısından eñ yüksek oran, Türkiye Türkçesi olduğundan Türkiye Türkçesi temel alınarak Oğuzca birleştirilmelidir.
İkinci aşama olarak, Türkçenin diğer kolları ile Oğuzcanıñ birleştirilmesi gereklidir. Bu aşamada Oğuzcanıñ temel alınması, sayısal açıdan doğaldır. Çünkü çoğunluğun azınlığa uymasındansa, azınlığın çoğunluğa uyması usa daha yatkındır.

Böyle olmak zorunda mıdır peki? Başka çıkış yolu yok mudur?
Benim gördüğüm durum, Azerbaycanda bizim kullandığımız yabancı sözcükler için bir başka yabancı sözcük kullanılıyor olması. Örneğin biz "Dikkat edilmelidir" diyorken, onlar "Nəzərə almaq lazımdır" diyor. Yada bizim kullandığımız bir sözcüğün yerine yabancı olanını kullanıyorlar. Biz "Başkan" diyoruz, onlar "Prəzidənt" diyor, biz "Kullanmak" diyoruz onlar, "İstifadə etmek" diyor. Démeli bu durumlar olmadığı zaman anlaşmak çok çok daha kolay oluyor zaten. "Men", "Harası", "Gelmişem" , "Gedir" gibi sözcükler kullanmaları anlaşmamızı etkilemiyor.

Yakın dönemlerde Diğer Türk ülkelerinde de Türkiye Türkçesine karşı bir ilgi vardır. İleride gerçekleşecek, olası bir Türk Birliği içinde, ortak dil olarak herkesin Türkiye Türkçesi öğrenmesi, ancak yérel lehçelerin korunarak yérel olarak sürmeye devam étmesi düşüncesi tartışılmaktadır. TRT Avaz’ın 29 Ekim 2015 tarihli haberinde Rusya Federasyonu Tataristan Cumhuriyeti'nin başkenti Kazan'da düzenlenen "Türk Dünyası 2'nci Gazeteciler Şurası"nıñ soñuç bildirisinin yayınlanmasıyla soña erdiği ve 20 ülkeden 100 gazetecinin katıldığı kurulda, Türk Devlet ve Topluluklarında iletişim dilinin Türkiye Türkçesi olmasınıñ önerildiği belirtilmiştir.

Burada da şunu diyebilirim ki, daha önce Azerbaycanda "Bilgisayar" sözcüğünü kullanmaya karşı olan çok kişi görmüştüm. Bu bizim üretimimizmiş, onların kullanmaması gerekirmiş...
Ayrıca Azerbaycanda daha önce Türkiye dizilerine alt yazı zorunluluğu getirilmişti... (Özleştirmeciliğin bildirgesi, 88. bét) Tüm bu durumlar baña Türkiye Türkçesiniñ ortak dil seçilmesini istemeyeceklerini düşündürüyor. Kendi Türkçelerinin gölgede kaldığını düşünebilirler.

[hskizilcik]

Öncelikle yabancı sözcüklerle ortak Türkçe olmaz. O yüzden kim ne yabancı söz kullanıyorsa, onu özleştirmeliyiz. İkinci olarak da, akış durdurulamaz. Akış bu yönde. Ortak Türkçe söz konusu olduğunda, Türkiye Türkçesi, hem sayısal hem de etki anlamında diğer Türkçelere baskın durumda. Azerbaycan'da altyazı zorunluluğu getirilse de bir şey değişmez. kimse yazı okumaz. Yine oturur dinler. Çünkü anlar. Bunda Türkiye'nin bağımsızlığını yitirmeden dilini özleştirmesi ve geliştirmesi etkili.

[Furkan Yıldırım]

Prezident, istifade gibi örneklerle bende yabancı sözcükler Türkçeniñ her kolundan atılmalıdır démek istemiştim. O zaman büyük ayrılıklar kalmıyor geriye. Okullarda Türkçeler arası nöbetleşmeler ve dönüşümler anlatılarak bile anlaşma sağlanabilir düzeye iniyor.

İkinci olarak da, akış durdurulamaz. Akış bu yönde.

Bu yönde bir akış olduğundan eminseniz sözüm yok o zaman. Ancak yine de(demin belirttiğim gibi düşünenler için diyorum) kimseyi kırmamaya özen göstererek, duyarlı olduğu konularda üzerine gitmeyerek bunu yapmalıyız.
Belki de kendimiz Ortak Türkçe oluşturmadan öñce yada oluştururken, bunların olması gerektiği ve olması gereken biçimi her Türk bölgesinde anlatılmalı. Yararları anlatılarak ikna edilmeli.

[hskizilcik]

Yerel olarak herkes kendi lehçesini konuşmayı sürdürecektir. Ortak Türkçe ülkeler arasında iletişimde kullanılacaktır. tıpkı İstanbul Türkçesinin tüm Türkiye'de ortak Türkçe olması, ancak yöresel ağızların yörelerde sürmesi gibi.

[Oktay D.]

Düşüncemi söylerken aynı anda söyleyeceğim şeye örnek olması açısından yazım ve içeriği ona göre sunuyorum:

Azerbaycan Türkçesi ile Türkiye Türkçesi aarasında büyük bir ayrım yooq, tek bir diliñ éki dilce lehçe si durumundalar. Batı Oğuzcanıñ tek bir dil vol Türkiye/Azerbaycan/Gagauz olmak, Türkmen bolmak duğu açıq, ancaq ölçünlü bir yazımı ve söyleyişi bulunmamaqta.

Dilce volma durumundan dil volma durumuna doğru giden Türkmenceyi de içine qatacak biçimde ortaq bir Oğuzca düşünüldüğünde (örneğin burada öñerdiğim, Temirbek'iñ toparladığı gibi) bunuñ ölçünlü bir yazı diliniñ volmasını isteyebiliriz. Bu ölçünlü ağzıñ İstanbul Türkçesi volması gérekmediği gibi, şimdi bulunan ağızlardan neñhangi herhangi birini de séçmek gérekmez. Onuñ yérine tüm Oğuz dilce ve ağızlarını tutarlı bir biçimde qatıştırmaq da olanaqlıdır.

[hskizilcik]

100 kişiden 43'ünün bildiğini değil, 22'sinin bildiğini değil, 4-5'inin bildiğini değil de hepsinin bildiğinden biraz almak, herkesin yadırgayacağı bir işe dönüşüverir. Ayrıca dilin doğal düzenini ve tutarlılığını sarsar. Gerçekleşmiş bir ses dönüşümünün genelleşmesi yerine, farklı kullanımları aynı anda kullanmaya kalkmak işi yokuşa sürmek olur bence.

[Oktay D.]

Farklı kullanımlarıñ aynı anda kullanılmasını savunmadım, ilgili başlığı okuduğuñuzda añlayacağıñızı düşünüyorum. Yazım dilini, kapsamlı bir ölçüne oturtmaktan ancak yine herkesiñ okurken kendi sesletimiyle okumasından söz édiyorum. Tıpkı bugün ağızlarda olduğu gibi. Aynı durum Arapçada da geçerlidir. Bugün Arap devletleri 6-7.yy Arapçasıyla yazar, sözcükleri belli bir ölçüne (6.-7. yy ölçününe değil!) oturtmuş olarak kullanır, ancak Mısırlı yine Mısır sesletimiyle söyler, Suriyeli yine Suriye sesletimiyle.

Örneğin söz éttiğim ortak Oğuzcada şimdiki zaman için -iyor eki yérine -mAqtA eki kullanılması daha doğru olabilir, ancak diyelim ortak Oğuzca qalmaqta sözünü Türkiye'den gelenler /kalmakta/ diye okurken, Azerbaycan'dan gelenler /ġalmaġda/ ve Türkmenistan'dan gelenler ise /galmakda/ diye okuyacaktır. Zaten Oğuzca içindeki sesleriñ okunuşları lehçeden lehçeye pek farklı déğil, hepsi birbiriniñ ağzı gibi işitiliyor, farklı olan şey kullanımlar ve añlamlar.

[hskizilcik]

Farklı okusunlar. Ancak nasıl yazacaklar?

[toorku]

bence ilk hedef azerbaycan ve türk halklarının gönül birliğini yapıtlaştıracak iişler yapmaktır en azından insanları buna ısındırmaya başlamak gerekir gördüğüm o ki insanlar bol bol dizi seyrediyor bu durumda türkiye azerbaycan ortak dizisi çekilip karma bir dil kullanımı sağlanabilir dizide böyle bir çalışma insanlara bunun olabilirliğini gösterecektir popülist bir yaklaşım olsa da maalesef çağın ve toplumların geldiği durum itibarıyla böyle yöntemleri kullanmak uygun gelir diye düşünüyorum insanımız game of thrones seyredeceğine bunu seyretsin


tabii benim gönlüm işin ozanlar yazarlar düşünce kişileri tarafından kotarılması yani ortak dil konusuna gönül vermiş insanların ortak dille yazıp çizmeleri uzun dönemde kalıcı olan budur nasıl karacaoğlan oğuz coğrafyasının ortak dilidir yunus oğuzcanın ortak tinidir bizim yeni yunuslara yeni karacaoğlanlara gereksinimimiz var özellikle türkiye türklerinin azerbaycan türklerini etkileyebilmesi açısından şiirin ve müziğin gücünün ve derinliğinin arttırılması onların da bu kaynakdan su içmek istemeleri sağlanmalıdır yoksa azerybaycan halkları bir kenara türkleri arasında bile ortakçılığa yanaşmak istemeyecek çok insan çıkacaktır

bu yüzyılda ortak türkçeye geçmek çok daha kolay teknolojinin olasılıkları nedeniyle ama işi kotarırken dili düzlemek yerine dallanıp budaklanmasına derinleşmesine yol açacak boşluklar da bırakmalı kaş yaparken göz çıkartmamalı

benim direk şu dil dizimi kullanılsın şu söz atılsın diye bir yaklaşımım yok ortak türkçe isteyen biri olarak yani prezidenti diline sokmuş adam başkanı da sokabilir bunlar ince ayar sonradan öncelikler yürekler birleşmeli bunu da ancak koşmalar şiir müzik edebiyat yapar ki zaten belli bir noktaya kadar burada kimsenin sıkıntısı yok sadece ortak türkçeye kaydırılmalı bazı çalışmalar


sanırım en büyük sıkıntı burada görecelilik sorunu bu durumda araplar nasıl oktayın bahsettiği klasik arapçayı 6.yy arapçası olarak görmüşşe bizim de bu klasik türkçe nedir türkçenin tavan yaptığı zaman yer neresidir onu bulmamız daha doğrusu tüm türk coğrafyasınınn şairlerinin edebiyatçılarının ve dilcilerinin oturup bunu tartması gerek (sadece dilcilere bırakılamaz) bu belki batı oğuzcasıdır belki çağatayca örnek diyorum ondan sonra böyle bir çalışma ölçüp tartmaya izin verecektir

[ulduzéver]

Ortak Türkçe yapmak için çaba gösteren bütün arkadaşlara saygılarım sonsuzdur. Ancak ben yapay dil oluşturmaya asla katılmayacağım, şimdi tüm dünya ingilizceyi ortak dil olarak kabul ettiği gibi biz neden Türkçelerimizin birini ortak dil kılmayalım, amaç birlik değil mi? Öylekim amaç birliktirse, herhangi bir Türkçe ortak olarak seçilirse herbir Türk candan gönülden severek onu tutmalı.

Bence Türk dünyasının bugünkü durumuna göre, herbir Türkün kolayca erişip öğrenebileceği Türkiye Türkçesi ortak dilimiz olsun ve bütün Türk ülkelerinde öğretilsin. Nasıldırkim ingilizce, rusça ve benzerleri gibi yabancı dilleri öğrenip de hiç bir itiraz da etmiyoruz, iş kendi dilimize gelince, olmaz diyoruz