kontrol

[Tözkoparan]

Bu başlıkta bir konu aradım ama bulamadım, zaten konuşulmuş ise affediniz.

"Kontrol" sözcüğünün, "yoklamak, göz atmak" anlamından değil, "yönetmek, hükmetmek"e yakın anlamından bahsediyorum. (üstüne basarak "yakın" demem, karşılık olarak "yönetmek" sözcüğünün uygun olmadığını sanmamdan gelir)

Bence bu "kendi isteklerine göre bir şeyi hareket ettirmek" gibi tanımlanabilen anlamı karşılamak için güt- fiilinden yola çıkılmalı. Nispeten soyutumsu bir kavram olan "kontrol"e halkımız kendi kendine bir karşılık bulacak olsaydı bence büyük olasılıkla çobanın sürüyü önüne katıp yürümesi, sürünün akışını kendi istediği gibi değiştirmesi gibi somut eylemleri anlatan bu güt-'ten bir şeyler düşünürdü.

Uzun lafın kısası, ben epey kafa yordum, nasıl bir ek uygun olur acaba bu yeni sözcüğümüze diye, güdüm veya güdü gibi hemen akla gelecek sözcükler kapılalı yıllar oldu siz de bilirsiniz, derken ben lafı yine uzatmaya başladım. Bence "kontrol"ün Türkçesine gütmeç demeyi deneyebiliriz.

Fikirlerinizi esirgemeyiniz. İyi günler.

[Oktay D.]

güdü(m)leme, güdüm "yönetim/kontrol"
güdü(m)le- "yönetmek/kontrol etmek"

- "Bu iş benim güdü(m)lememde." / "Bu iş benim güdümümde."
- "Hükümet, kamuyu bir kukla gibi güdü(m)lüyordu."
- "Taksim Gézi Parkı'nıñ güdü(m)lemesini éline almak için Türk polisi, sürekli biber gazı ma orantısız şiddet kullandı."

[birtancazin]

Kontrol etmek, teftiş etmek, imtihan etmek, test etmek gibi anlamca yakın birçok yad sözcük alıntılanmıştır.

Kontol etmek... Yoklamak / gözden geçirmek

Ağızlarda gözden geçirmek anlamındaki çalamak sözü vardır.

Öyleyse Kontol etmek için yoklamak ve çalamak eylemleri bulunuyor.

Çalamak, ön inceleme yapmak, gözden geçirmek, genel olarak kontrol etmek
Yoklamak, kontrol etmek
Teftiş, imtihan, test için zaten işlek olan denetlemek, denetim, denetmen, denetleme, sınamak, sınav, denemek, denek, deney, denemelik sözleri vardır.

[Oğuzosis]

"Denemek" fiilinin kökünü biliyor musunuz, Sayın birtancazin? Bilgilendirirseniz sevinirim.

"Yoklamak/varlamak" Türk dilinin en yaygın sözcüklerinden biri olabilir. Ek olarak ise Uygurca "tekshürmek", Tatarca "tikşärü", Özbekçe "tekshirmoq", Kırgızca "tekşerüü", Kazakça "tekserw" fiilinin Türkiye Türkçesinde "tekşir-" şekliyle bulunması gerektiğini düşünüyorum. Fakat "tekşer-" ile "tekşir-" arasından hangisinin uygun olacağını bilemiyorum. Sadece Karluk dillerinde bu şekilde olduğu için "tekşir-"i öne sürdüm.

[birtancazin]

Denk, denge, dingil, densiz ile eş köklü

Den_e biçiminde eylemleştirilmiş durumda.

[birtancazin]

Tekşirmek de denk denge denemek gibi eş köklü olduğu belli

[Oğuzosis]

Peki bu "den"in tam anlamı nedir? Açıkçası ben pek bir anlam çıkartamadım.

[birtancazin]

Ayar.... Ad biçiminde

[Yiğit98]

Başka başlık olmadığından ilk anlam karşılığını buraya bırakayım
Kontrol: denetim

Kontrol etmek: denetlemek

Kontrol ettirmek: Denetletmek, Denetlettirmek