Hint-Avrupa kökenli uydurma ekler

[cingelek]

Bu başlıkta Hint-Avrupa dillerindeki sözlere benzer sözler türetmek için uydurulmuş ekleri yazalım.

-y/+y/-Ay/+Ay ekleri:
Birey (<biregü), güvey (<güyev<küdegü) gibi bazı sözlerde bulunan /Ay/ sesleri ile işlev bakımından bir ilgisi olmayan, tamamen Hint-Avrupa dillerindeki sözlere benzer sözler ihdas etmek maksadıyla istimal olunan eklerdir.
Örnek: deney (essay), yüzey / düzey (face / surface), uzay (space). Bu örneklerdeki sonu /eɪs/ile biten sözlerdeki telaffuz -Türkçenin kaidelerine- muvafık olmadığı için sadece /ay/ veya /ey/ biçimindeki ses benzerlikleri ile iktifa edilmiştir.

[Oktay D.]

/eɪs/ ile biten İngilizce sözcükler için -Ay getirildiği iddiası birkaç yönden tutarsızdır.

1) Sayılan yeñi sözcükleri Atatürk, Geometri adlı kitabında dolaşıma sokmuştur. Bu kitap, eğer okuduysañız, çok açık bir şekilde Fransızca terimlere karşılık düşünülerek düzenlenmiştir (bazı terimler Türkçeye çevrilmeyip Fransızcası yeğlenmiştir). Zaten Atatürk'üñ Fransızca ağırlıklı bir eğitim aldığını biliyoruz. Bugünkü İngilizce baskınlığı eñ fazla 1980'lere dayanır, daha erken değil. Fransızca terminolojide ise /eɪs/ ile bitmiyor bu terimleriñ karşılıkları.

2) -Ay ile türetilmiş diğer sözcüklere bakınca böyle bir örüntü bulamıyoruz: olay (event), dikey (orthogonal, perpendicular), ortay (bisector), düşey (vertical, normal), iç/dış bükey (convex/concave), vb.

3) -Ay ile yapılan yeñi türetimleriñ hangisiniñ Eski Türkçe +AgU ile, hangisiniñ -gU ile, hangisiniñ -gAy ile yapıldığını veya hangisiniñ -Ay ile yapıldığını kestirmeden iki İngilizce sözcüğe beñzedi diye ekleri uyduruk sayamayız.

4) Aşağıdaki /AgU ile biten Eski Türkçe sözcüklerdeki ek(ler)iñ işlevini söyler misiñiz? Daha soñra deñey, yüzey, düzey, uzay vb. sözcükleri bu işlevlerle karşılaştıralım.
--
alpagu > alpay
buzagu > buzağı
bukagu > bukağı "zincir, sicim"
bileğü > biley/bileği
epegü > epey/epeği
biregü > birey
küdegü > güvey
yapagu > yapay "yün, kıl yumağı"
kıragu > kırağı
eyegü > eye/eyeği
talagu "zehir, hastalık"
kızagu "kızak"
tumagu "soğuk, soğuk algınlığı"
kabagu "kav, ağaç mantarı"
takıgu "tavuk"
bokagu "boğak, ekin"
koñragu "koñrak, zil"

5) Eski Türkçe /gAy veya /Ay ile biten sözcükleri de karşılaştıralım:
--
kuzgay > kuzey
ögey > üvey
kolay > kolay
tagay > dayı
umay > umay "umacı'
kegey "tekerlek parmaklığı, çomak"


Bu arada Eski Türkçede -AyU eki de bugün -Ay olabiliyor ancak onu burada tartışmaya gerek yok çünkü bu ek zarf veya edat yapıyor geñelde. Zarfıñ adlaştırılması durumu da olabilir elbette. Yiñe de bu eki hesaba katmasak da olur, iki örnek için değmez.

[kuluduk]

Bir başka uydurma ek de (s)Al:
national - ulusal
local - yerel
general - genel
visual - görsel

Türkçede uysal ve kumsal gibi kelimeler olsa da bunlardaki ekin aidiyet-mensubiyet eki olmakla ilgisi yoktur.

[Oktay D.]

Bir başka uydurma ek de (s)Al:
national - ulusal
local - yerel
general - genel
visual - görsel

Türkçede uysal ve kumsal gibi kelimeler olsa da bunlardaki ekin aidiyet-mensubiyet eki olmakla ilgisi yoktur.

Bu konuyla ilgili başlığa ve sayfalarca yapılmış tartışmalara bakabilirsiñiz.

[kuluduk]

Bir başka uydurma ek de (s)Al:
national - ulusal
local - yerel
general - genel
visual - görsel

Türkçede uysal ve kumsal gibi kelimeler olsa da bunlardaki ekin aidiyet-mensubiyet eki olmakla ilgisi yoktur.

Bu konuyla ilgili başlığa ve sayfalarca yapılmış tartışmalara bakabilirsiñiz.

Yapılan tartışmaları biliyorum. Bu ekin uydurma olmadığı görüşünü kanıtlamaya yönelik yazılanlar ikna edici görünmüyor. Bu sebeple uydurma ekler arasında sayılabileceğini düşünüyorum.

[Oktay D.]

Bu konuyla ilgili başlığa ve sayfalarca yapılmış tartışmalara bakabilirsiñiz.

Yapılan tartışmaları biliyorum. Bu ekin uydurma olmadığı görüşünü kanıtlamaya yönelik yazılanlar ikna edici görünmüyor. Bu sebeple uydurma ekler arasında sayılabileceğini düşünüyorum.

İşte tartışma o başlığa yönlensin, burada tekrar aynı tartışmalar olmasın, boşuna konu sapmasın diye belirttim zaten. Siziñ iletiñizi okuyanlara da bir yönlendirmedir aynı zamanda.

[toorku]

bu arada kucuk bir duzeltme yapayim

essay deney degildir essay deneme dir

[M.calli]

Bir başka uydurma ek de (s)Al:
national - ulusal
local - yerel
general - genel
visual - görsel

Türkçede uysal ve kumsal gibi kelimeler olsa da bunlardaki ekin aidiyet-mensubiyet eki olmakla ilgisi yoktur.

Bu konuyla ilgili başlığa ve sayfalarca yapılmış tartışmalara bakabilirsiñiz.

Yapılan tartışmaları biliyorum. Bu ekin uydurma olmadığı görüşünü kanıtlamaya yönelik yazılanlar ikna edici görünmüyor. Bu sebeple uydurma ekler arasında sayılabileceğini düşünüyorum.

bu gibi durumlardan dolayı o uzun tartışmaların yansız bir biçimde özetlenip iki görüşü de açıkça ortaya koyan biçimde derlenmesi gerektiğini düşünüyorum.

[kuluduk]

Yukarıdaki (A)y eki ile türetilen sıfatlar da hem Arapça hem de yine bir Hint-Avrupa dili olan Farsçada kullanılan nispet -î'sine karşılık türetilirken kullanılmış olabilir:
şâkulî - düşey
ufkî - yatay
sun'î - yapay

Bu durumda Fransızca ve İngilizceye benzetilerek türetilen sıfatlarda uydurma (s)Al hatta (I)l eki kullanılırken Osmanlıcya benzetilerek türetilen sıfatlarda uydurma (A)y ekinin kullanıldığı söylenebilir.

[kuluduk]

bu arada kucuk bir duzeltme yapayim

essay deney degildir essay deneme dir

zargan.png (7 KiB) 5273 kéz görüntülendi

Ayrıca FONO'nun Fransızca sözlüğünde (Oktay'ın belirttiği gibi o dönemde Fransızcaya bakılarak türetim yapılması daha olası ise) deney sözünün karşılıklarından biri essai olarak verilmiş (ancak bunun IPA okunuşu /ɛ.sɛ//, /e.sɛ// biçiminde gösterilmiş, dinlediğinizde ise sonda /y/ sesine benzer bir telaffuz duyulmuyor.)

[toorku]

bu arada kucuk bir duzeltme yapayim

essay deney degildir essay deneme dir

zargan.png

Ayrıca FONO'nun Fransızca sözlüğünde (Oktay'ın belirttiği gibi o dönemde Fransızcaya bakılarak türetim yapılması daha olası ise) deney sözünün karşılıklarından biri essai olarak verilmiş (ancak bunun IPA okunuşu /ɛ.sɛ//, /e.sɛ// biçiminde gösterilmiş, dinlediğinizde ise sonda /y/ sesine benzer bir telaffuz duyulmuyor.)

tamam da deney yapmak la deney ayni sey degil, orada dogrusu denemek olacaktir eger eylem olarak kullanilacaksa ki bize essay risale deneme olarak gecmistir genel kullanimda

ingilizce de de essay in genel kullanimi denemedir ki essayist ya da essay writer i cok duyabilirsiniz bu durumda denemeci ya da deneme yazari gayet uygundur

redhouse un 1800 lu yillarin sonlarindaki osmanlica sozlugunde essay in eylem olarak karsiligi olarak denemek verilmis

bu arada risale ile essay arasindaki sessel yakinlik da ilginc

[kuluduk]

bu arada kucuk bir duzeltme yapayim

essay deney degildir essay deneme dir

zargan.png

Ayrıca FONO'nun Fransızca sözlüğünde (Oktay'ın belirttiği gibi o dönemde Fransızcaya bakılarak türetim yapılması daha olası ise) deney sözünün karşılıklarından biri essai olarak verilmiş (ancak bunun IPA okunuşu /ɛ.sɛ//, /e.sɛ// biçiminde gösterilmiş, dinlediğinizde ise sonda /y/ sesine benzer bir telaffuz duyulmuyor.)

tamam da deney yapmak la deney ayni sey degil, orada dogrusu denemek olacaktir eger eylem olarak kullanilacaksa ki bize essay risale deneme olarak gecmistir genel kullanimda

ingilizce de de essay in genel kullanimi denemedir ki essayist ya da essay writer i cok duyabilirsiniz bu durumda denemeci ya da deneme yazari gayet uygundur

redhouse un 1800 lu yillarin sonlarindaki osmanlica sozlugunde essay in eylem olarak karsiligi olarak denemek verilmis

bu arada risale ile essay arasindaki sessel yakinlik da ilginc

essay ‎(plural essays)

1. A written composition of moderate length exploring a particular issue or subject.  
2. (obsolete) A test, experiment; an assay.
3. (now rare) An attempt.

[cingelek]

Bir ekin uydurma olduğunu söyleyince nedense bazıları hemen bir savunma içerisine girebiliyor. Burada bazı eklerin kökeni konusunda bir durum tespiti yapıyoruz. Belirttiğiniz gibi eklerin tartışmasını yapabileceğiniz ayrı başlıklar mevcut veya mevcut değilse bile başlık açabilirsiniz. Zaten Türkçesi uydurma olan birçok kelimenin Hint-Avrupa dillerindeki karşılıkları da uydurmadır. Görsel uydurma da visual sanki uydurma değil mi? Latince visus isminin ilgi hali çekimi olan visualisten is kısmı çıkarılarak böyle bir kelime ihdas edilmiş. Dilde türetim yapmanın yollarından biri de uydurma kelimeler yapmaktır. Bizim esas eleştirebileceğimiz konu bir sözün ağızlarda veya diğer lehçelerde karşılığı varken, eski metinlerde kullanılmış kelimeler varken, kurallar dahilinde türetimler yapılabilecekken özenti kelimeler uydurulması olabilir. Bazen de Türkçe olmayan eklerin türetim maksadı olmadan kullanılması (aşk + İspanyolca küçültme eki ito gibi) eleştirilebilir. Bir de çekim eklerinin yanlış kullanılması (buzulkuşusu gibi) bu katarda sayılabilir.

[Oktay D.]

Ha tamam o zaman. her denileni hemen kabul etmediğimiz için herkes adına özür dileriz. Siz uydurma olduğunu düşünüyorsanız, ikna edici olmayan argümanlarınızı sorgulamamalıyız, kusura bakmayın!

yukarıda da belirttim, isterse essay ile deney aynı añlamda olsun, üç tane sözcüğüñ Fransızcası değil de İngilizcesi bir şekilde ses beñzerliği yarattı diye veya nispet añlamı kullanılıyor diye (kaldı ki Eski Türkçeyle çelişmiyor) tüm bu ekleri uydurma mı sayalım?

[cingelek]

Siz isterseniz uydurma saymayın. Cümle âlem bu eklerin uydurma olduğunu zaten biliyor.