doktor, hekim, veteriner

[Gökbey]

Veteriner fıransızca , baytar arapça ...

Peki biz ne diyelim Türkçe ?

[bensay]

Kanımca bunun için önce doktora ne diyeceğimizi belirlemeli/saptamalı (karar vermeli) sonrada başına yılkı (hayvan) sözünü ekleyerek bir bileşik sözcük oluşturmalı; yılkı-otar, yılkı sağaltmanı, yılkı onumcu gibi...Esenlikler.

[Gökbey]

Doktora otar diyoruz.  Çokta güzel bir karşılık.
Veterinere "sağaltman" deriz. Kulağıma hoş geldi

örnek : Sağaltman Âli , Stm. Âli

Sağaltım sözcüğü , bâzı ders betiklerimiz de geçiyor ve kullanılıyor. Sağaltımı yapana da sağaltman gâyet güzel olur.

[Temirbek]

em : ilaç, derman

Tıvaca'da Emci "doktor" añlamında kullanılmkakta.

[uzunöykü]

Uygur yazılarında arasıra em-sem ikilemesi biçiminde(iş-güç gibi) kullanıldığı

da oluyordu..Aynı anlamlı olmasalar da iş ilen güç gibi benzer iki kavramı

karşılıyor olmalılar..Sem de usumuzda bulunsun(Belki merhem?).

Emci kendi kişisel dizgemde de eczacı olarak bulunuyordu,oldukça güzel bir

türetim

[Gökbey]

Em ilâç ise emci de eczacı oluyor.
ben yeğlerin bu sözcükleri...

Em : İlâç
Emci : Eczacı
Emevi : Eczahâne (Araplarla karıştırılacağını sanmıyorum)

[Oktay D.]

Eski Türkçede emçi "eczacı", ata sāġun ilen ōtaçı "hekim" añlamındadır.

[Gökbey]

Bu arada ilk düşünen ben değilmiş, Google'da arama yaptığınızda;
"sağaltman : iyileştiren, doktor, hekim" gibi karşılıklar çıkıyor.

Dil devriminde türetilen yanılgılı bir sözcük değilse, sağaltmanı kullanalım. Sondaki +man eki sorunlu ise, "sağaltgan" olarak alırız.

[Oktay D.]

Ben Osman Fikri Sertkaya'ya katılıp otacı "doktor", emçi "eczacı" olması gerektiğini düşünüyorum. Ayrıca "veteriner" için otar olabilir.

Osman Fikri Sertkaya, bu konuya oldukça incelikli değinmiş[1]. Mustafa Ekmekçi'niñ "doktor/hekim" için sağın ve "hemşire" için bacı sözcüklerini kullanmasını[2] eleştirmiş.

Sertkaya, 7.-8. yy'daki Göktürk metinleri ile 8.-10. yy'daki Uygur metinlerinden bugüne "sağın" sözcüğüne raslanmadığını belirtiyor. Ancak Kaşgarlı'da saġun sözcüğü için "Karluk ileri gelenleriniñ unvanı. Türkçede tabîb [doktor] için atasaġun denilir." yazıldığını; ayrıca Kaşgarlı'da atasaġun sözcüğüne "tabîb" [doktor] karşılığı bulunduğunu belirtiyor.

Ardından Sertkaya, saġun sözcüğündeki art damak -ġ- sesiniñ aykırı geñizleşme (denasalitation) yolu ile -ñ- sesinden geliştiğiniñ olanaklı olduğunu kandırıcı bir biçimde gösteriyor. Bu durumda sözcüğüñ sañun olması gerektiğini ileri sürüyor. Ardından Göktürk-Uygur metinlerinde bu sözcüğü buluyor: sañun, señün, şañun. Bu sözcük Çincede "ordu komutanı, general, ileri gelen kişi" añlamını taşıyan tsiang-kiun (ciyañ-cün) sözcüğünden Eski Türkçeye alıntı sözcük olarak geçmiş. Japoncada şōgun "general" añlamıyla geçmiş. Bu durumda Kaşgarlı'daki "KArluk ileri gelenleriniñ unvanı" añlamı açıklanmış oluyor.

Osman Fikri Sertkaya, Göktürk-Uygur metinlerinde geçen otaçı (ot ile tedavi eden kişi, hekim)] ve emçi (ilaç [em] ile tedavi eden kişi, hekim) sözcüklerini de değerlendiriyor. emçi sözcüğünüñ bugün "eczacı" olarak kullanılabileceğini söylüyor.

Yazıda ayrıca Farsça hemşire sözcüğünüñ Türkçe bacı sözcüğüyle añlambilgisi (semantik) açısından karşılanamayacağını kandırıcı bir biçimde açıklıyor.

Dipçe.
[1] Osman Fikri Sertkaya, "Sağın 'Doktor/Hekim', Hemşire 'Bacı' ", Türk Dili Dergisi, sayı 665, 5/2007, TDK, 395-403. betler.
[2] Mustafa Ekmekçi, "Ankara Notları", Cumhuriyet Günceli, 7 Şubat 1991, 15. bet.

[YİĞİT TULGA]

Uğrola,

otamış, sagun, atasagun gibi önerilere ekçe:

otar' ı (Or.) doktor (Dr.) için kullanıyoruz.

onaran, onarman (man?)

otaran (otarhan).....otarlar hanı

(otaran anlamca: yılkıları otlatan çoban imiş)

öyleyse:

"otarhan" daha uygun;

belki de tersi: hanotar = hekim

olabilir.

Böylelikle benzeri bulunmayan "yesyeni, tumturuklu" bir sözcüğümüz daha olur.

Usumuzda bulunsun.

Uğrola

[OcaN]

Otacı olabilir mi??? Hem böylece eczane içinde türetme yapabiliriz 

[Tivcil]

otoran, çoban sıfatı için güzelmiş.

onarman, hekim için çok basit ve genel kaçar. çünkü hekimlik, kendi içinde kollara/ branşlara ayrılıyor.  üzgünüm fikrim yok ! soru'm var. dergir ile dengir arasında ne fark vardır ?  Kazak ve Kırgız dillerinde ''dergir (doktor)'' Türkçe değilmi dir ? 

uğrola

[Oktay D.]

deñir sanıyorum teñri ile bir ve aynı sözcük (Altay Türkçesinde teñir, ...). Oysa dergir diğeriyle ses olayları açısından kesinlikle bağdaşmıyor, belli ki ayrı bir sözcük. Hañı kaynakta geçtiğini söylerseñiz belki bir ipucu bulabiliriz kökenleri hakkında.

[Tivcil]

maltepe evrenkent (olsa gerek)'inin teknoloji televizyonu vardı, iki-üç yol kadar önce. hep öğrenciler olurdu program yapan. haberleri bile bir öğrenci sunuyordu. bilgisayar programı yapan dr.x adında bilgisayarcı vardı.. bilgisayarda sorunu olanları, telefon görüşmesine alır ve anlatma yoluyla tamir yapan dehşet bir adamdı. Süreyya Ülker'de teknoloji kanalının sağlık konulu bir programına katılmıştı. uzatmayayım,  kitabını tanıtmıştı. benim aklımda kalan'da oradan oluyor. ilgili bir makale buldum.

  Çörbilim
Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi öğretim üyelerinden Doç. Dr. Süreyya Ülker, hazırladığı kitabına Çörbilim Terimleri Sözlüğü adını vermiş. Çörbilim terimini patoloji yerine kullanıyor. Türkçe Sözlük’te patoloji teriminin tanımı verilmemiş, hastalıklar bilimi karşılığı ile yetinilmiştir. H maddesinde ise hastalıklar bilimi alınmamış. Doç. Dr. Süreyya Ülker, çalışmasından ve yaptığı açıklamalardan anlaşıldığı üzere Türkçeye gönül vermiş bir bilim adamı. O, sözlüğünün ön sözünde “Osmanlıca terimler kullanımdan kalktığından beri dirgerlerimiz yetmiş yılı aşkın bir süredir Lâtinceye dayalı terimlerle yetişmekte, bunların Türkçelerinin bulunamayacağı gibi yanlış düşünceler belleklerde yer etmiş bulunmaktadır.” diyerek bir gerçeği vurguluyor.


Süreyya  Ülker, burada dirger'i hekim, doktor yerine kullanıyor. Türkçe Sözlükte yer almayan dirger terimi, Çörbilim Terimleri Sözlüğü nde Medikal otopsi, tıbbî otopsi anlamında dirgersel ölü açımı teriminde geçiyor. Dirger, Türk Dilini Tetkik Cemiyetince 1934 yılında yayımlanan Osmanlıcadan Türkçeye Söz Karşılıkları Tarama Dergisi adlı sözlükte dergir biçiminde geçer. Söz konusu sözlüğün tabip maddesine bakıldığında atasagun, emçi, ongaltıcı, dergir gibi karşılıklar görülür. Dergir, bu çalışmaya Radloff’un ünlü sözlüğünden alınmıştır. Bu terim, Radloff’un sözlüğünde dergir biçimindedir ve buna arzt (doktor) anlamı verilmiştir. (3. C., 1973. s.)


Dergir Kazak ve Kırgız Türkçelerinde doktor anlamında geçer. Ahmet B. Ercilasun’un başkanlığında bir heyet tarafından hazırlanan Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü’nde (180. s.) doktor’un Kazak Türkçesindeki karşılığı deriger, Kırgız Türkçesindeki karşılığı ise dariger olarak verilmiştir. Farsça sözlükleri araştırdığımızda kelimenin Türkçe olmadığı, Farsça ilâç anlamındaki dâru (Ë—«œ) ile ger (rÖ) den oluştuğu görülmüştür. (ger, -cı/-ci anlamındadır.) Cumhuriyet Dönemi boyunca, sağlığımızı emanet ettiğimiz uzmana Türkçe bir ad ararken en sonunda Fransızca doktor’da karar kılmışız. Türkler yüzlerce yıl Arapça kökenli tabip ve hekim kelimelerini kullanmışlardır. Bunların başkanına, büyüğüne, yöneticisine sertabip demişler. Sertabip zamanla yerini başhekim, baştabip sözlerine bırakmış. Baştabip, başhekim benimsenmiş ki, kimsenin aklına başdoktor demek gelmemiş.

Tabip ve hekim terimlerinden hekim ses uyumuna uygunluğu sebebiyle biraz daha yaygınlaşmış ve benimsenmiştir. Önceleri familya hekimi diye kullanılan terimde de birtakım aşamalar kaydedilmiştir. Familya hekimi; aile hekimi, aile tabibi son olarak da aile doktoru olmuştur. Bütün bu hızlı değişmeler içinde şimdi de doktor’a, dirger demek ve kökeni bilinmeyen bir terimi ileri sürmek doğru değildir. Unutmamak gerekir ki, bulunacak karşılığın yaşayan bir köke dayanması gerekir. Elli yıllık deneyim ve elde edilen sonuç bunu göstermiştir. Buna özen gösterilmediğinde önerilen karşılığa itibar edilmiyor.

http://tdk.org.tr/TR/dosyagoster.aspx?D ... am031.html
...makalenin devamı var.

[Oktay D.]

Evet makâleden de añlaşıldığı üzere dergir Farsça bir sözcük.

Daha önce başka bir başlıkta söylediğim üzere, Eski Türkçede otaçı "doktor", emçi "eczacı", ota- "(ot ile) tedâvî etmek", em "ilaç" idi. Bunlarıñ Anadolu Türkçesine uyarlamaları otacı, ota-, emci ve em olur.

Bu arada atasagun ya da sagun sözcükleri Eski Türkçe señün/sañun sözcüğünden gelir ulayı (ve) Çince kökenlidir: tsiang-kiun[1].

Dipçe.
[1] Osman Fikri Sertkaya, "Sağın 'Doktor/Hekim', Hemşire 'Bacı'", Türk Dili Dergisi, sayı 665, TDK, Mayıs 2007, bet 395.