+maç eki, -maç eki, +mAç eki

[Batuhan Düzgün]

Türkçede üç ayrı ek var: +maç, -maç, +mAç. Bunların kökenleri aynı mı görevleri nedir bunu tartışalım.

Birinci +maç eki adlara geliyor yine ad yapıyor:

dilmaç < tilmaç < til(>dil)+maç
sığırtmaç < sığır[t]+maç

gibi...

Öteki -maç eki ise eylemlere geliyor yemek adı yapıyor:

bula-maç
tut-maç

gibi...

Büyük olasılıkla yemek adı yapan -maç ekinin türetimi şöyledir:

bulama aş > bulamaç
tutma aş > tutmaç

Bir de -mAç eki var. Bu da eylemlerden ad türetiyor:

yırt-maç

gibi...

Bu -mAç eki de büyük olasılıkla -AmAç ekinden türedi.

dön-emeç

gibi...

Peki addan ad yapan +maç eki nice türedi? Yorumlarınız neler?

[Bi50likdaha]

Öteki -maç eki ise eylemlere geliyor yemek adı yapıyor:

bula-maç
tut-maç

Bu yanlış olmuş, +maç diye bir ek söz konusu değil burada.
Birleşik ad bunlar aş sözcüğü ile yapılmış, +aş sözcüğü olarak ekleşmiş.

Bulama+aş
Sütlü+aş
tutma+aş
Güllü+aş

Gibi

[Oktay D.]

yırtmaç "giysilerde yırtılmış yer", dönemeç "dönecek yer", tutamaç "tutacak yer" gibi eylemden ad yapan ekler çok yüksek olasılıkla -gAç ekinden gelmektedir:
*yırtıngaç > *yırtñaç > yırtmaç
döngeç > *dönñeç > dönmeç, dönemeç
tutungaç > *tutuñaç > tutamaç

Karşılaştırıñ:
Eski Türkçe barñak > parmak
Eski Türkçe toñuz > domuz

[Bi50likdaha]

yırtmaç "giysilerde yırtılmış yer", dönemeç "dönecek yer", tutamaç "tutacak yer" gibi eylemden ad yapan ekler çok yüksek olasılıkla -gAç ekinden gelmektedir:
*yırtıngaç > *yırtñaç > yırtmaç
döngeç > *dönñeç > dönmeç, dönemeç
tutungaç > *tutuñaç > tutamaç

Karşılaştırıñ:
Eski Türkçe barñak > parmak
Eski Türkçe toñuz > domuz

Peki +mAç dengi +bAç ekini de +gAç'a bağlayabilecek misin?
Saklambaç, kırbaç gibi.Belki b=v dönüşümünden Yala+baç=Yalvaç olmuş olabilir emin değilim.

Açıkçası bir açıklama yapmak gereği duysam bu ek için birleşik ek derdim, birinin yanlışlaması azı doğrulaması için.
Eylemden ad yapan +mA eki ve ona eklenen küçültme yapacan +ç ekiyle meydana gelmiş.

[Oktay D.]

Peki +mAç dengi +bAç ekini de +gAç'a bağlayabilecek misin?
Saklambaç, kırbaç gibi.Belki b=v dönüşümünden Yala+baç=Yalvaç olmuş olabilir emin değilim.

Açıkçası bir açıklama yapmak gereği duysam bu ek için birleşik ek derdim, birinin yanlışlaması azı doğrulaması için.
Eylemden ad yapan +mA eki ve ona eklenen küçültme yapacan +ç ekiyle meydana gelmiş.

yalavaç sözcüğündeki *-b- birincildir çünkü sözcük Eski Türkçede böyle geçiyor. Oysa deminki örnekler hep Türkiye Türkçesinden.

[bensay]

Sığırtmaç sözcüğü bugün ölçünlü yazı dilinde seğirtmek olarak bildiğimiz eylemliğin bir türevi olsa gerektir. Niyecesi Çünkü bu sözcüğün ağızlarda ünlü kalınlaşması ile daralmasına uğramış biçimi olduğunu düşündüren bir "sığırtmak" sözcüğü bulunmaktadır. geçenlerde başka bir konu başlığında yerliktaş Türkeröz bu sözcüğün bildirimini yapmıştı. Ben de özdeşiyle TTAS'den alıntılıyorum:

sığırtmak   
Koşmak.

Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü

Öte yandan, burada daha önceden bildirimi yapılmış olan  "dilmaç" sözcüğü ile "ayakmaç, ilikmeç, gölmeç, sıramaç, tahtamaç" sözcüklerini eylem köküne bağlayabilmek pek olanaklı gözükmüyor.


Sırtmaç A.Tietze'de geçiyor "apartuna 'ceketlerin kol ağızlarına yapılan sırtmaç'"


Öbür sözcükler TTAS'de bulunuyor:

ayakmaç   
Dokuma tezgâhı pedalı.

Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü

ilikmeç   
Düğme iliği.

Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü

gölmeç   
Küçük su birikintisi, gölcük.

Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü

sıramaç   
Sıraya dizilmiş, sıralanmış: Sıramaç kayalara baksana.

Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü

tahtamaç   
Kanepe minderi.

Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü

[Bi50likdaha]

Sığırtmaç sığır çobanı demek değil mi?

[Türkeröz]

Peki "sıvıtmaç" gibi bir söz doğru olur mu türetilirse?

[Bi50likdaha]

Peki "sıvıtmaç" gibi bir söz doğru olur mu türetilirse?

Anlamı ne ki?

[Türkeröz]

Hidrojen için gelmişti aklıma.

[Oktay D.]

Peki "sıvıtmaç" gibi bir söz doğru olur mu türetilirse?

sıvı- "sıvı hâline gelmek[desc=sivišmak, sivig][·][/desc]" sözcüğünden sıvıt- "sıvılaştırmak", oradan da sıvıtgaç~sıvıtmaç "sıvılaştırıcı şey → hidrojen" bence doğru bir türetim.

[M.calli]

hidrojen ne zaman sıvılaşıyor? benim bildiğim hidrojenin sıvılaşması için epey düşük bir sıcaklık gerek ve özgüllük yok herşey sıvılaşır bir tür adı olabilir anca bana kalırsa

[Oktay D.]

hidrojen ne zaman sıvılaşıyor? benim bildiğim hidrojenin sıvılaşması için epey düşük bir sıcaklık gerek ve özgüllük yok herşey sıvılaşır bir tür adı olabilir anca bana kalırsa

Burada sıvı←sıvıg veya sıvı- "su hâline getirmek" sözcüğü su←sub sözcüğünden geldiği için özünde sulaştırıcı yazmalıydım. Benim yañlışım.

[Türkeröz]

-maç anlamı
-mış, -miş eki yerine kullanılır : Tutmaç (tutulmuş).
-Tokat

Açık

Mesaj içeriğini görmek için kayıt ve giriş gerektirir

[AliTurkhan]

Bu "Maç- meç" eki günümüzdeki "man- men" yerine kullanılıyor olabilir mi ?

Çünkü :
- Dilmaç : Tercüman
Çığırtmaç: Tellal
Kökenle de oldukça ilgili. Bu adlar eski Türkçeden. Bu göreviyle kullanarak man- men yerine seçenek oluşturabiliriz