Nişanyan yazılarında hile mi yapıyor?

[Le Qabaq]

Yanlış Cumhuriyet'te şöyle yazmış:

Türkçenin "öz" Türkçe sözcüklere indirgendiğinde halk diline daha yaklaşacağı şeklindeki yersiz inanışa ilişkin ilk hatırlatılması gereken şey, Türkçe konuşma dilinde Orta Asya kökenli (Kemalistlerin deyimiyle, "öz" Türkçe) kelimelerin oldukça düşük bir oran tuttuklarıdır.

Dilin en temel 300 ila 500 kelimesi ağırlıkla Orta Asya kökenlidir. Bunlara ("yemek", "içmek", "gitmek", "gelmek" gibi) basit fiiller, ("bu", "ben", "öbür", "aşağı", "yukarı" gibi) belirsiz sıfat ve zamirlerle edatlar, ve (birden bine kadar) sayılar dahildir. Ancak spesifik herhangi bir konuya ait söz hazineleri (örneğin meslek adları, sebze, meyva ve yemek çeşitleri, nalburiye ve bakkaliye maddeleri, futbol terimleri, tamircilik ve trafik terimleri, temel hukuk ve bürokrasi deyimleri, ay ve gün isimleri, küfürler vb.), ezici çoğunlukla, Arapça, Farsça, İtalyanca, Fransızca, İngilizce gibi farklı dillerden kaynaklanırlar. Günümüz konuşma Türkçesinin iskeletini oluşturan 5000 kelimenin sadece %30 kadarı Orta Asya kökenlidir. 3 Bunun da %5-10 kadarı, dil devrimi sonucu konuşma diline giren yeni kelimeler olduklarına göre, bundan altmış yıl öncesinin Türkçe konuşma dilinde Orta Asya kökenli kelimelerin ancak %20 dolayında bir oran tuttuklarını tahmin edebiliriz.

Ve kanıt olarak "Sözlüğün rastgele bir bölümünden topladığımız Türkçe konuşma diline ait aşağıdaki sözcüklerin tümü, Farsçadan alınmadır" demiş. Gerçekten rastgele mi?:

çabuk, çadır, çağla, çanak, çarçur, çardak, çare, çarık, çark, çarşaf, çarşamba, çavdar, çember, çene, çengel, çengi, çeşme, çeşni, çeyrek, çınar, çıra, çile, çini, çirkef, çirkin, çoban, çuval, çünkü

Ayrıca bu sözcüklerden bazılarının Farsça kökenli olduğu da tartışılabilir.

[Engin]

Kaleme aldığı etimoloji sözlüğünde "hile"ye benzer bir şey yaptığı kesin. Hemen hemen hiç kimsenin kullanmadığı yabancı kökenli sözleri sözlüğe yığarak yabancı sözlerin oranını yükseltmeye çalışıyor. Bu konu yazışmalıkta da konuşulmuştu sanırım.

Verilen örnekler hiç de "rastgele" seçilmişe bezemiyor. Nişanyan'ın tarafsız (aslında "taraf"lı, anlayan anladı) olduğunu ve iyi niyetli olduğunu kesinlikle düşünmüyorum. Onun için bilim, bilim için değil, birilerine veya bir şeye hizmet etmek içindir.

[Oktay D.]

Rasgele sözcük seçmek için bir bilgisayar betiği yazar ve seçimi koyar. Doğrudan çe- ile başlayan bir bölüm seçmiş sözlükten, rasgele değil. Sıkıysa ka- ile ya da ge- ile başlayan seçsin.

[Toygun]

Sözcüğün öz Türkçe olması için Orta Asya kökenli olması gerektiği de nereden çıktı? Bu nasıl bir ölçüttür?Anadolu'da türetilmiş olamaz mı söz? Anadolu ağzında olup öteki Türk lehçelerinde bulunmayan öz Türkçe sözcükler vardır. Ayrıca sözcükler için bir coğrafya kökeni vermek de Sevan Beye ait bir özelliktir. Şimdiye kadar hiçbir dilbilimcinin şu sözcük Avrupa kökenlidir, bu Kıbrıs kökenlidir, bu Afrika kökenlidir, Oniki Ada kökenlidir dediğini duymadım.

[Engin]

Nişanyan'ın kastının ne olduğu sizce açık değil mi? Demek istediği Türkiye Türklerinin Orta Asya ile bağlarının sözde çok zayıf ve Türk birliği duygusunun romantik bir kurgu olduğudur. Söz varlığından yola çıkarak (ki ölçütü de gördüğümüz gibi "hile" içeriyor) Orta Asya Türklüğünün Anadolu'da yalnızca çok küçük bir parça oluşturduğunu iddia etmiş. Bununla birlikte de Türkiye Türklerinin kökenini Orta Asya bağlayan ve Orta Asya Türklüğüne geçmişseme duyan bazı Kemalistleri eleştirmiş.

[Bengitaşlarındili]

Nişanyan'ın kastının ne olduğu sizce açık değil mi? Demek istediği Türkiye Türklerinin Orta Asya ile bağlarının sözde çok yazıf ve Türk birliği duygusunun romantik bir kurgu olduğudur. Söz varlığından yola çıkarak (ki ölçütü de gördüğümüz gibi "hile" içeriyor) Orta Asya Türklüğünün Anadolu'da yalnızca çok küçük bir parça oluşturduğunu iddia etmiş. Bununla birlikte de Türkiye Türklerinin kökenini Orta Asya bağlayan ve Orta Asya Türklüğüne geçmişseme duyan bazı Kemalistleri eleştirmiş.

Anadolucu, Yerelci, yerel sözleri toplayıp deren yetmeyip öne çıkaran arkadaşlarımız da Türkiyeli Türklerle Orta Asyalıların arasının zayıf olduğunu iddia edenlere materyal sağladıklarını ayamıyorlar, herhalde.. Niçin Anadoluculuğa  karşı çıktığımızı ve nedenle Türklüğü bir bütün olarak görmeye çalıştığımızı anlarlar.

[Oktay D.]

Nişanyan'ın kastının ne olduğu sizce açık değil mi? Demek istediği Türkiye Türklerinin Orta Asya ile bağlarının sözde çok yazıf ve Türk birliği duygusunun romantik bir kurgu olduğudur. Söz varlığından yola çıkarak (ki ölçütü de gördüğümüz gibi "hile" içeriyor) Orta Asya Türklüğünün Anadolu'da yalnızca çok küçük bir parça oluşturduğunu iddia etmiş. Bununla birlikte de Türkiye Türklerinin kökenini Orta Asya bağlayan ve Orta Asya Türklüğüne geçmişseme duyan bazı Kemalistleri eleştirmiş.

Anadolucu, Yerelci, yerel sözleri toplayıp deren yetmeyip öne çıkaran arkadaşlarımız da Türkiyeli Türklerle Orta Asyalıların arasının zayıf olduğunu iddia edenlere materyal sağladıklarını ayamıyorlar, herhalde.. Niçin Anadoluculuğa  karşı çıktığımızı ve nedenle Türklüğü bir bütün olarak görmeye çalıştığımızı anlarlar.

Anadoluculuk diye bir şey yok, öyle yapan da yok. Nişanyan burada başka bir şey yapıyor. Yörelerden sözcük derlemeyi nasıl olur da "yañlış" görürsüñüz?! Sapla samanı karıştırmayıñız.

[Temirbek]

Toygun'dan

Sözcüğün öz Türkçe olması için Orta Asya kökenli olması gerektiği de nereden çıktı? Bu nasıl bir ölçüttür?Anadolu'da türetilmiş olamaz mı söz? Anadolu ağzında olup öteki Türk lehçelerinde bulunmayan öz Türkçe sözcükler vardır.

Nişanyan'ın kavanozundan çıktı nereden çıkacak? Nişanyan'ın amacı açık değil midir? Toygun'un dediği gibi meselâ bizim yörede "kilit" yerine tıñgırga denir, bu söz ne TDK Ağızlar Sözlüğünde var ne de diğer Türk Dillerinde. Bu sözcüğü Türkçe saymayacak mıyız şimdi? Tıñgır- "tıñgırdama" eyleminden, gereç adları yapan /+gA/ ekiyle türediği açık (uğrakçılar için örñek: süpür- > süpürge).

Ayrıca Nişanyan yazdığı betikte Türkçe değil dediği kimi sözlerin soñradan Türkçe olduğunu öğrenince sözlüğünde düzenlemelere gitmiş  Buyruñuz;

çabuk, çadır, çağla, çanak, çarçur, çardak, çare, çarık, çark, çarşaf, çarşamba, çavdar, çember, çene, çengel, çengi, çeşme, çeşni, çeyrek, çınar, çıra, çile, çini, çirkef, çirkin, çoban, çuval, çünkü

çabuk

~ Fa çābuk/çabuk چابك/چبك hızlı, çevik << OFa çāpūk a.a. <? ETü çap- çarpmak, dört nala gitmek +Ik → çarp-

● Türkçe sözcüğün Farsçadan alındığı muhakkaktır. Buna karşılık Farsça biçimin nihai olarak Türkçeye dayanması olasılık dahilindedir. Ancak bu halde 5. yy'dan itibaren kaydedilen EErm çapuk ճապուկ (hızlı, çevik) biçimini açıklamak gerekir.

Çabuk sözü Türkçedir. Açıklayalım, Nişanyan'ın da dediği gibi çap- "çarpmak 2) çevik olmak 3) hızlı olmak" kökünden gelir. Çap- > çapuk (çapık, çabık biçimleri de halk azğılarında yaygındır). Çapkın sözü ile, at çapmak deyimi de buradan gelir. Baştaki /ç-/ sesiniñ etkisiyle sesli incelmesine uğramış biçimi de *çebük > çebik > çevik'tir. Demeli çabuk ile çevik köken ikizidirler. Bu sözün Ermenicede 5. yy'dan beri kayıtlı olması bir şeyi kanıtlamaz. Ben bir beste yapsam ancak kayıt cihazım olmadığından ya da aklıma kaydetmek gelmediğinden yâhut başka bir nedenden ötürü kaydedemesem, bunu kalkıp Toygun benden önce kaydetse o beste Toygun'uñ olmaz. Bir sözün hangi dile ait olduğu "köken açıklaması" ile añlaşılır. 5. yy'dan beri kayıtla olan Ermenice çapuk'uñ Ermenicedeki "kökü" nedir? Yanıt; "yoktur".

çarçur

çarçur etmek : [ETü] Kaş 1070 abur cubur, kontrolsüz ve oburca yemek için kullanılan bir deyim  << ATü 

çarık

çarık : [ETü] Kaş 1070 çaruk Türklere özgü kaba ayakkabı  << ATü 

Nişanyan gibi amacı belli olanları kaale almayalım.

[BARIÞ]

çadır:  Fa/OFa çādar/çādur چادر/چادر her tür örtü, tente, gölgelik, çadır (= Sans çhattra छत्त्र şemsiye, tente, gölgelik < Sans çhadati örtmek ) << HAvr *sked- örtmek

nişanyan böyle bağlamış ama benim bilgime göre çatmak fiilinden türemiştir. Nitekim nişanyanında alıntı yaptığı DİVAN-I LÜGAT İT TÜRK' te "Kaş 1070 çatır" şeklinde geçiyor.

Çatmak :[Oğ] Kaş 1070 katmak, dikmek, çapraz olarak birleştirmek, diye açıklama yapmış.

Çadırların iskeletinde de birbirine çapraz olarak birleştirilmiş çıtalar yok mudur. Bu gerçeği bile bile Nişanyanın bu açıklaması beni şaşırttı.