+dem +dam ekine ilişkin...

[uzunöykü]

Erdem,yordam ve dil devrimi sonucu türetilen yöntem sözcüklerinin sonundaki ekle ilintili bir bilgisi  olan var mı eğer bir ekse et- eyle- kıl- yap- gibi köklerimize gelebilir mi bu eki kullanarak tarz,stil konsept gibi saçmalıklardan kurtulabiliriz (?)

[Oktay D.]

Aramıza hoşgeldiñiz,
Bildiklerimi, okuduklarımı paylaşayım.

Bu ek Eski Türkçe döneminde işlek olarak kullanımdadır[1]:
erdem "güç, erkeklik, güven" < er "erkek, adam"
birdem "birlik, teklik" < bir
teñridem "tanrısal, tanrısallık" < teñri "tañrı"
bogdam "küflü" < bog[2] "küf"
kündem "güneş gibi"[3] < kün "gün, güneş"

Ben bu ekiñ kökenini olasıca şu şekilde düşünüyorum:
+dem < +te- (addan eylem yapan) +m (eylemden ad yapan)

Bunuñ gerekçesi olarak da istem sözcüğünü öne sürebilirim sanırım. Bu sözcüğüñ, istem "dilek, istek" < iz "iz " +te- +m olduğu [4] kaynağında verilmiş. Ne ki, burada bir ses olayı gözlenebilir: zt > st. Belki de diğer örñeklerde bunuñ karşını olarak yumuşama olmuş olsa gerek (günümüzde *te- eki "istem" dışında tamamen yumuşamıştır). Kaldı ki ekleriñ kattığı añlam olarak da bir çelişki bulunmuyor. Tabi bu benim çıkardığım bir soñuç, doğru olmaması olası.

Uğrola...

Dipçe.
[1] Fuat Bozkurt, "Türkleriñ Dili", Kapı yayınları, 2005, bet 130.
[2] Bu sözcüğü diriltebiliriz: boğ "küf" olarak günümüze uyarlanır.
[3] Bu sözcük bugün gündem olaram añlam kaymasına uğramış.
[4] Fuat Bozkurt, aynı yapıt, bet 135 ve 137.

[uzunöykü]

Bu eki tekrardan anlamdırarak dilimize kazandırabiliriz biraz yardımlaşırsak bence.. Özellikle erdem er olmak için gerekli nenler anlamı vermekte sanki tarz? için uygun türetimler yapılabilir gibi ne dersiniz

[Oktay D.]

Sayın Temirbek, +dem eki addan ad yapan bir ek. çiğ'den çiğdem olmalı. çigidem nerede geçiyor? Gerçekten eskin biçimi mi, yoksa bir sesletimi mi?

[Temirbek]

tarz : ~ Ar Tarz [#Trz] giyim ve süsleme tarzı, moda, stil, uslup, usul ~ OFa tarāz giysi üzerine işlenen süs, bezeme

stil: ~ Fr style yazı tarzı, uslup, özellikle mobilya uslubu ~ Lat stilus kalem ucu, yazı tarzı  

konsept : ~ Fr concept kavram ~ Lat conceptus a.a. < Lat concipere, concept- içine almak, kavramak, hamile kalmak ß Lat con- bir araya + Lat capere capt- almak, tutmak  

üslup : ~ Ar 'uslūb [#slb] 1. yol, 2. tarz, stil, yöntem, moda  

moda : [i] ~ İt (la) moda güncel olan usul veya davranış biçimi ~ Fr (la) mode a.a. < Fr (le) mode usul, yöntem, tarz ~ Lat modus ölçü, vezin, usul, makam ~ HAvr *mod-o- < HAvr *med- uygun olanı yapmak

[bensay]

Kaide için TDK sözlük aşağıdaki açıklamalara yer vermiş. Konu bağlamındaki karşılıklar 2. özdekte açıklanıyor.

kaide
isim (ka:ide) Arapça ®¥¤ide

1 .    Kural:
      "Onları sıkmamak için bahçeyi terk etmek zarafetin en sade kaidelerindendi."- H. Z. Uşaklıgil.
2 .    Bir şeyin yere dayanan bölümü veya bir şeyin üzerine oturtulduğu nesne, ayaklık, duraç, taban, ayaklık:
      "Güneşten yanmamış tarafı fil dişi bir sütunun kaidesine benziyor."- H. E. Adıvar.
3 .  argo  Kalça.

2. anlamdaki kaide için gerekli midir değil midir bir yana "altlık, konaç" gibi sözcükler de kullanılabilir duruyor.

Bu arada, ad/eylemlik tabanında "kaltak, saydam" sözcüklerinin çözümlemesi kesinleştiren bir bilgi var mı?

[kuluduk]

Örneklere bakılırsa +lIk eki ile benzerliği bulunuyor (aidiyet-mensubiyet manası bulunması da dahil).