+rAk ile +rX ekleri

[Türkeröz]

Témirbék'iñ söz éttiği ek ile siziñ söz éttiğiñiz ek iki ayrı ektir. Temirbek'iñki addan pekiştirme zarfı yaparken, siziñkisi éylemden onuñ ettirgen soñucunu bildiren ad yapar.

Ama seyrek sözü daha önce sizin demiş olduğunuz gibi ad köklü değildir. Temirbek bu eklere açıklama yaparken sanırım seyrek sözünü örnek almış. Nitekim öyle yaptıysa benim dediğim şekil olur. Pekiştirmeye gelince de zaten sözlerimizi pekiştirebiliyoruz (sapsarı, kocaman, koskoca...).

En anlamına gelirsek de ille yapmacık oluşturmamalıyız. Mesela en ufak bir ses anlamında yapmacık sesri dememeliyiz. Çünkü zaten böylelerine halkın kullandığı sözler var. Halk sözleri yapmacık değil doğal bulup diyor. Ses için de çıt denilmektedir. "Çıt olmasın.." "çıt çıkmasın/çıkarmayın.." ne güzel doğal söz sizler de görüyorsanız. Bizler de böyle güzel ile doğal sözler bulmalıyız.

[Bi50likdaha]

(sapsarı, kocaman, koskoca...) Bilimsel bir yazıda olabilecek geçerliliklerini söyleyebilir misiniz ?
Koskoca değerler ve minicik değerler 

Yapmacıklık değil dile unutulmuş bir özelliğini geriden sağlama olur , önce bilimsel iyirek metinlerde ?]yazıncalarda[/desc] kullanılır , zamanla yazında kullanılır sonrasına halkın dilinde karışır. Açıkçası bence oldukça gerekli bir ek , kimileyin basit büyüklük tanımları bile oldukça uzayabilir , daha büyük , daha da büyük , en büyük , en çok büyük , en çoktan daha da büyük 

Evet Temirbek'in verdiği seyrek örneği yanlış sanım olmuş , ama koyduğum "yeğrek" "bozrak" gibi örnekler var , ek olarak sanırım ekin kullanımını yanlış anlamışsınız en ufak ses için "sesri" denmez  kullanımı yanlış bir kere , "rX" enlik anlamı katıyor en ses? ne demek ?

Bu ekler belirteçlere geliyor ; durum , hal belirten sözcüklere geliyor yanılmıyorsam (nelere geldiğini biliyorum ama tam olarak tanımlayamıyorum  )
Örnekler dizeyim [desc=daha olur

Azrak 'daha az, nadir', Ufarak 'biraz ufak', Küçürek 'daha küçük , ufak', Büyürek 'biraz , daha büyük', Ekşirek, ' sert ekşilik', Sarırak 'Daha sarı ', Bozrak , koyu gri',  Gökrek lacivert Yeğrek 'müreccah, evla'

+Rak Renklere +XmsX ve -imtrak ekinin tersini veriyor , Anlam kuvvetlendirmesi gibi.

-rX

Bu ekin Türkiye Türkçesindeki kullanımına yalnızca şu adda denk geldim "Azra"  "nadide , el değmemiş , bakir" anlamına iye.
Şu kullanımları gayet uygun Azrı , Çokru , İyiri (Best) , Yeğri(Emin olamadım bundan) , Kötürü gibi sözcülerin kullanımı gayet güzel olabilir.

[Bi50likdaha]

+ru ekine güncel kullanımda olan sözcükte buldum , çelicelere de gerek kalmadı artık
ÜCRA => uç+ra , uç+rak , bu sözcük yediği dayağa rağmen sağ kalabilmiş.
http://m.nisanyansozluk.com/?k=%C3%BCcra&x=17&y=18

Yalnız , şimdide usumda bir sorun çıkageldi , bu ek "uç+RA" olarak gelmiş hakeza "az+RA" daki gibi.
Bunların "uçru" ma "azrı" olması gerek imezmiydi ?

[Oktay D.]

+ru ekine güncel kullanımda olan sözcükte buldum , çelicelere de gerek kalmadı artık
ÜCRA => uç+ra , uç+rak , bu sözcük yediği dayağa rağmen sağ kalabilmiş.
http://m.nisanyansozluk.com/?k=%C3%BCcra&x=17&y=18

Yalnız , şimdide usumda bir sorun çıkageldi , bu ek "uç+RA" olarak gelmiş hakeza "az+RA" daki gibi.
Bunların "uçru" ma "azrı" olması gerek imezmiydi ?

Nişanyan +rA eki démiş ancak +rAk éki de söz konusu. +rA eki, yönelme ekidir, uçra bu durumda "uca doğru" añlamı taşır. Bu zaten uçrak "daha uç" biçiminiñ aynı añlamda kullanılmasını iyi açıklıyor. Kısaca ücra sözcüğü "eñ uç" añlamında değil "daha uç, uca doğru" añlamındadır. Bu yüzden ucru olmasını beklememeliyiz. Yédiği dayağa gelince, hakkaten çok fenâ benzetmişler

[Bi50likdaha]

Demeli, +rA ile +rX eki özge.
Uçra "uca doğru" derken Uçru "en uç" mu demek ?
Azra "aza doğru" mu demek ? Nasıl diyeyim , "az" olmasına ramak kalmış zor bulunan , "Azrı" en az demek o kez?

Cidden hiç ummazdım bu sözcüğün Türkçe kökenli olabileceğini , öyle düşünürken belirdi usumda 
Okunuşu bile değişik yahu ücrAağ

[Oktay D.]

Demeli, +rA ile +rX eki özge.
Uçra "uca doğru" derken Uçru "en uç" mu demek ?
Azra "aza doğru" mu demek ? Nasıl diyeyim , "az" olmasına ramak kalmış zor bulunan , "Azrı" en az demek o kez?

Cidden hiç ummazdım bu sözcüğün Türkçe kökenli olabileceğini , öyle düşünürken belirdi usumda 
Okunuşu bile değişik yahu ücrAağ

Dédikleriñ doğru. Sorularınıñ yanıtı "évet" Bu arada +rA eki eskicil yönelme durum ékidir: Orkun yazıtlarında asra "aşağıya" sözcüğünden tanırsıñız: "Üze kȫk teñri basmasar asra yagız yér télinmeser, Türük bodun, iliñin törüñün kem artatı udaçı érti?" (çévirisi) Üzerine mavi gökyüzü çökmezse aşağıya yağız yér delinmezse, Türk boylar, ülkeñi düzeniñi kim bozabilecek(ti)?

Osmanlı döneminde böyle yamulmuş sözcükler bulunuyor. Örneğin biri de yélpâze. Bu sözcük, özünde yélpī- "yél oluşmak" sözcüğünden gelir [Tekin, 1957] ancak uzun /i/ ünlüsü Farsçaya ya da Arapçaya beñzeyecek şekilde uzun /a/ ünlüsüne dönüşmüş

[Bi50likdaha]

Beyrek adı da bu ekle oluşmuş değil mi?

[Oktay D.]

unvan olan béy > béyrek sözcüğünden söz édiyorsak: evet.

[Bi50likdaha]

Bamsı Beyrek'teki adı sormuştum ben.
Ünvan mı acaba ?

[mehmetö]

ucrak: Issz yer. (*Bornova -İz) Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü Ankara,Türk Dil Kurumu,1979 cilt: 11
U-Z ( u - züzüli )

[Jakoben]

Esenlikler.

Kekrek de bu bağlamda kurulmuş bir sözcük müdür?

[Jakoben]

Esenlikler.

Bu ek bugünkü Türkmen Türkçesinde kullanılmaktadır.


"Orantılı mukayese derecesi kelimenin gövdesine –rak/-rek eklerinin eklenmesiyle
meydana getirilir. Bu ekler, bir nesneyle mukayese edilen başka bir
nesnenin özelliklerinin eksikliğini ve fazlalığını gösterir. Ayrıca, hareketin yavaşladığını
veya azaldığını gösterir. ( aġırrak, gögrek, irrek, çaltrak )"

Uğrola.

[Eymür]

+rAk ekini anlıyorum ancak söz edilen +rX'in nerede geçtiğini bulamadım. Ülgü bir sözcük var mı?