-Ik- eki

[bensay]

Eylemlerden eylem türeten bir ek. Örnek: basıkmak, ayıkmak, sınıkmak, arıkmak <(arı-), burkmak <(bur->buruk-), görükmek, korkmak <(koru->koruk-), kırkmak <(kır->kırık-), silkmek <(sil->silik-), durukmak, ayıkmak.

T. Banguoğlu “Eski Türkçede ayrı bir edilen çatı eki -ik- (basıkmak, soyukmak) vardır ki bununla yapılmış kelimelerden dilimizde edileni edinen ve berkitme anlamlarında bir sıra kelimeler kalmıştır… Bu -ik- eki bazı kelimelerde akıcı ünsüzler önünde seslisini ya da düşmeyle eklendiği tabanın seslisini düşürmüş görünür…Bunları isimden -ik- fiilleri (birikmek, gecikmek) karıştırmamalı.” açıklamasını yapar.

A. Tietze; “-(ı)k- : fiilden inchoativum fiili (acık-)”; “acık-” sözcüğünde ise “Fiilden fiil yapan -(ı)k- vs. eki, yalnız tek heceli fiil köklerine gelir ve fiile başlama (inchoativum) veya pekiştirme (intensivum) anlamı verebilir. Erdal’a göre -(ı)k- fiillerinin yalnız göstermelik, edilgenlik (quasi-passivum) veya orta-dönüşken (mediale-reflexivum) anlamları var, daha doğrusu hepsi ‘anti-transitive’dir…”; “doluk-” sözcüğünde ise “…‘çok dolmak, taşmaya yakın olmak’… < dol- + fiilden medial fiil yapan –uk genişlemesi…” açıklamasını yapar.

S. Çağatay “… Anlam bakımından geldikleri fiil kökünün (veya) ismin anlamını daha da kuvvetli olarak belirttiklerinden bunlara intensive-pekiştirilmiş, güçlendirici fiiller denmektedir… Mücerred anlamlı sözcüklerde ise asıl fiilin kök ya da tabanların anlamına uymayabilirler…” açıklamasını yapar.

T. Gülensoy bu eke ilişkin olarak “Tek heceli fiil köklerinden anlamı pekiştirilmiş olma fiilleri türeten ek.” açıklamasını yapar.

[cingelek]

Acıkmaktaki ek isme mi fiile mi geliyor acaba? Acıkmak anlamında acmak fiili de bulunuyor ama dar isminden darıkmak, yol isminden yolukmak fiilleri bulunduğuna göre isim olan açtan acıkmak da türeyebilirdi.

[bensay]

ilginçtir nişanyan da aç->acık- olarak belirtmiş

Tü: āçmk [ Orhun Yazıtları, 735]
āçsar tosık ömez sen bir todsar āçsık ömez sen [acıksan doyacagını düşünmezsin, doysan acıkacagını düşünmezsin]
ETü: açıkmak [ Kaşgarî, Divan-i Lugati't-Türk, 1073]
er açıkdı [adam acıktı]
<< ETü açık- acıkmak < ETü āç- a.a. +Ik-

→ aç

Not: Kıpçakça dahil diğer Türk dillerinde yaygın biçim ac- iken, TTü +Ik- dönüşlülük ekiyle acık- biçimi yaygınlık kazanmıştır.

sözcüğün izini sürebilecek ölçüde eski türkçe ile öbür türkçeler bilgim bulunmadığından kişisel bir değerlendirme yapamayacağım

[datadeveb]

Şöyle bir şey olabilir mi?

Acıkmak: aç ve acı adları var.

Eğer arada bir sözcük ad durumunda bulunuyorsa o sözcük turemeyi addan odünç alıp anlamı eylemden çekerek eylem mi oluyor? Bu bir görüştür. Başka düşünce düşünülmesin.