gönderen bensay » 13 Oca 2019, 04:35
Eylemlerden eylem türeten bir ek. Örnek: basıkmak, ayıkmak, sınıkmak, arıkmak <(arı-), burkmak <(bur->buruk-), görükmek, korkmak <(koru->koruk-), kırkmak <(kır->kırık-), silkmek <(sil->silik-), durukmak, ayıkmak.
T. Banguoğlu “Eski Türkçede ayrı bir edilen çatı eki -ik- (basıkmak, soyukmak) vardır ki bununla yapılmış kelimelerden dilimizde edileni edinen ve berkitme anlamlarında bir sıra kelimeler kalmıştır… Bu -ik- eki bazı kelimelerde akıcı ünsüzler önünde seslisini ya da düşmeyle eklendiği tabanın seslisini düşürmüş görünür…Bunları isimden -ik- fiilleri (birikmek, gecikmek) karıştırmamalı.” açıklamasını yapar.
A. Tietze; “-(ı)k- : fiilden inchoativum fiili (acık-)”; “acık-” sözcüğünde ise “Fiilden fiil yapan -(ı)k- vs. eki, yalnız tek heceli fiil köklerine gelir ve fiile başlama (inchoativum) veya pekiştirme (intensivum) anlamı verebilir. Erdal’a göre -(ı)k- fiillerinin yalnız göstermelik, edilgenlik (quasi-passivum) veya orta-dönüşken (mediale-reflexivum) anlamları var, daha doğrusu hepsi ‘anti-transitive’dir…”; “doluk-” sözcüğünde ise “…‘çok dolmak, taşmaya yakın olmak’… < dol- + fiilden medial fiil yapan –uk genişlemesi…” açıklamasını yapar.
S. Çağatay “… Anlam bakımından geldikleri fiil kökünün (veya) ismin anlamını daha da kuvvetli olarak belirttiklerinden bunlara intensive-pekiştirilmiş, güçlendirici fiiller denmektedir… Mücerred anlamlı sözcüklerde ise asıl fiilin kök ya da tabanların anlamına uymayabilirler…” açıklamasını yapar.
T. Gülensoy bu eke ilişkin olarak “Tek heceli fiil köklerinden anlamı pekiştirilmiş olma fiilleri türeten ek.” açıklamasını yapar.