Uzunluk ölçüleri

[BARIÞ]

Ölçe benim içinde iyi bir diriltim olabilir. Metre; ÖLÇE

Sıvı ölçü birimi olan Litre için BART sözcüğü var. Bir yerde okumuştum. DLT. de geçiyormuş su kabı demekmiş ve 1 Litreye yakın sıvı ölçü kabı olarak kullanılıyormuş.

Sıcaklık ölçü birimi olan santigrat için YÜZDEILIK nasıl bir türetim. Örneğin;

Bugün Kalı (hava) sıcaklığı 34 Yüzdeılık (santigrat- yazması bile zor) üleğe (ülek- Tıva T.' de derece) çıkacakmış.

Isı ölçü birimi olan Kalori için ISIK sözümüzü öneriyorum. (yüzdeılık ile esemeli olmasından dolayı). Örneğin:

Bu kömür yandığında 25? binısık (kilokalori) totur (enerji) açığa çıkarıyor.   

uğurola!

[Oktay D.]

"calorie" sözcüğü, ısı erkiniñ (enerjisiniñ) eski adıdır. 1800'leriñ başında ısı erkiniñ, dévinim erkinden ayrık olduğu sanılıyordu, ancak soñradan ısınıñ da özünde o maddeniñ atom veya molekülleriniñ dévinim erkinden ibâret olduğu añlaşıldı. Ancak yiñe de bilim dünyasında ara sıra kullanılmaktadır.

Bu arada calorie terimi, "SI" birim dizgesine ait değildir. Démeli, temel birimler olarak "metre", "saniye", "kilogram" kullanıyorsañız, ısı erkiniñ birimi Joule olmalıdır. Joule (/jûl/), Fransız fizikçiniñ adıdır. Bu birim, özel bir ad olduğundan dolayı "jûl" olarak yazılmalı ve böyle kalmalıdır.

[cingelek]

çakrım   

Kilometre.
Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü. Toygun arkadaşımıza teşekkürler. 2010 da yazışmalığımıza taşımış.

Şaqırım: Bir mıñ metrge teñ qaşıqtıq ölşemi, kïlometr. (Kazak Türkçesinin Düşündürme Sözlüğü)

[kuluduk]

çağrım
isim Yüksek bir sesin yetişebileceği kadar uzaklık (Güncel Türkçe Sözlük)

CHAQIRIM 'odam baqirganda ovozi yetib bora— digan masofa' (1,06 kilometrga teng uzunlik oʻlchovi). Tepalik bizdan yarim chaqirimcha narida boʻ— lib, oʻng yoni chuqur soylik edi (Asqad Muxtor). Bu ot eski oʻzbek tilida chaqïr- feʼlining ' baland ovoz bilan xabar yetkaz-' maʼnosidan —(ï)m qoʻshimchasi bilan yasalgan (КРС, 838: chakïrïm 1. 'rasstoyaniye, na kotoroye mojet doletet zvuk chelovecheskogo golosa'; 2. 'versta'); keyinchalik a unlisi ä unlisiga almashgan, ï unlilarining qattiqlik belgisi yoʻqolgan: chaqïr— + ïm = chaqïrïm > chäqirim.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild)

Metrik oʻlchov sistemasi qabul qilingunga qadar qoʻllangan, 1,06 kilometrga teng qadimgi uzunlik oʻlchov birligi; bir kilometr.

Aşağıdaki açıklamalar da Başkurt Türkçesindeki şekliyle ilgili:
саҡрым • ‎(saqrïm)
Etymology

Derived from Old Turkic verbal stem čaqïr- ‎(“to call”), with the original meaning of "the distance at which a shout as a voice signal is heard".

Cognate with Southern Altai, Kyrgyz чакырым ‎(čaqïrïm), Kazakh шақырым ‎(şaqırım), Uzbek chaqirim, etc.

1. kilometer
2. (dated) verst (unit of length equal to 1,066.8 m)

O hâlde sözcük Balıkesir ağzındaki çakrım şekliyle değil de Güncel Türkçe Sözlükteki çağrım biçimiyle kullanılabilir.

[hskizilcik]

santi, desi, kilo gibi ön ekler yerine onda, binde, bin, yüz... gibi karşılıklar koymak, tüm ölçü birimleri için yeterlidirdir bence. Metre gibi ölçü birimlerini değiştirmeye gerek yok. Dilimize uyarlamak yetecektir.

[Oktay D.]

Bu başlığıñ ilk sayfasındaki öñerime bakabilirsin, orada buna beñzer daha kullanışlı bir şey öñermiştim.

[cingelek]

Uzunuñ (metreniñ) üstkatları için ise bu kéz doğrudan sayı kullanılabilir:
on uzun "hektometre"
yüz uzun "dekametre"
biñ uzun "kilometre"

Metre için ölçü kelimesi kullanılsa, katlar için de sayı adlarına +lIk eklense nasıl olur? onluk ölçü "dekametre", yüzlük ölçü "hektometre", binlik ölçü "kilometre".

[Oktay D.]

ölçü (İngilizce measure) oldukça géñel bir añlama sahip bu koñu içerisinde. Örneğin uzunluk ölçüsü, zaman ölçüsü, kütle ölçüsü vb. Eñ azından başka bir alañdaki bir sözcük olsaydı olurdu ancak ne yazık ki yine aynı alañ içinde bir terim.

[hskizilcik]

Temel birimlerin kökenleri şöyle:

Uzunluk: metre, Yunanca ölçüm demek.
Kütle: gram, Yunanca harf demek.
Zaman: saniye, Arapça ikincil demek.
Elektrik Akımı: Ampere, Fransızca özel ad. Amperé'nin adı.
Sıcaklık: Kelvin, İngilizce özel ad.
Aydınlanma Şiddeti: kendela, Latince mum demek. Parıldama kökünden geliyor. Mum da Arapça.
Madde Miktarı: mol sözcüğü, Almancada molekül sözcüğünün kısaltması.

Özel adlara dokunmak anlamsız. Diğerleri de böyle kalabilir. %100 Türkçe olacak diye bir kural yok. Onun yerine, zaman, elektrik, şiddet, madde, miktar gibi nicelik adları içindeki yabancılıklara odaklanmak gerek bence.