
Toygun yazdı:Kazakçada özine tartkış mıknatıs demekmiş. Ne demek bu ve nasıl uyarlanır?
Oktay D. yazdı:demirkapan çok güzel bir karşılıkmış, çok iyi oldu bunu öğrendiğim.
Burada birazcık demir sözcüğüne eğilmek istiyorum. Bu sözcük, Eski Türkçe témür biçiminden gelir. Ayrıca Eski Türkçe témren sözcüğünden gelişmiş demren "okuŋ ucundaki demir parça" sözcüğümüz de var.
Eski Türkçede addan, o adıŋ nesnesini yapan -ŋ eki bulunur. Örŋeğin od sözcüğünden oduŋ. Buradan yola çıkarak
demriŋ "demiriŋ ilgisinin bulunduğu nesne"
sözcüğünü özel olarak "mıknatıs" aŋlamında kullanabiliriz. Ancak doğal olarak TDK'da geçen demirkapan sözcüğü de yeğlenebilir. Aşağıdaki düşünülerim, "mıknatıs" sözcüğüne olan karşılıktan bağımsız ancak "manyetik, manyetizma, vb." sözcüklerini karşılama amacındadır.
Şöyle bir eylem türetesim geldi:
demre- "*demirlemek, *demir etkilemek"
Bu sözcük açıkça demir adına gelen addan eylem yapıcı +A- ekiyle kuruldu. Bu sözcüğün aŋlamını özel olarak
demre- "mıknatıs etkisi görmek, mıknatıslamak"
olarak düşünürsek
demirlen- "mıknatıslanmak"
sözcüğünü türetir ve buradan
demrek "mıknatıslanmış, manyetik"
sözcüğüne ulaşabiliriz.
Biraz daha doğa bilimine dalarsak, karşılanması gereken sözcüklerin sayısı çok hızlı artar. Bu yüzden yukarıdaki düşünüler önem kazanıyor.
demrenim "manyetizma"
demrek "manyetik"
demrekci "magnet, magneto"
Eğer "elektrik" için düşündüğümüz karşılıkları da hesaba katarsak[1]
çakındemrenim "elektromagnetism" (bileşik: ad + ad)
çakındemrenimli "elektromagnetic" (sıfat eki almış bileşik ad)
vb.
Örnekler.
"Demriŋ özelliği göstermesi için bir demir çubuğu tel ile sarıp çakın akımı geçiriŋ."
"Işık, çakındemrenimli bir dalgadır."
"Maddeyi oluşturan doğadaki töz etkileşim, çakındemrenimdir."
vb.
Bu bölümü gezen üyeler: Hiç bir üye yok ve 2 konuk