Farsça 'ki' ilgi edatı

[Temirbek]

Farsçada ve dilimizde sıkça kullanılan bu ilgi edatı ve bağlaç, özünde (esâsında) Türkçemiz için gerekli değildir. Bu yad (yabancı) unsuru da yalñızca alışkanlıktan ötürü kullanmaktayız. Farsça-Türkçe örneklerle açalım;

Farsça "Adam ki o okuyor." (Merd ki ô mi hvane) - Türkçe "Okuyan adam"

Farsça "Çocuk ki o gülüyor." (Beçe ki ô mi hande) - Türkçe "Gülen çocuk"

Dilimizde de kimileyin, bu Farsça yapıya uyup, sırf 'ki'yi kullanma adına dilimize aykırı sözlemler kurulduğu da oluyor, meselâ bir şarkı sözü şöyle;

"Fikrimiñ ince gülü, göñlümüñ şen bülbülü
O gün ki gördüm seni..."

Burada "o gün ki gördüm seni" kullanımı tam da Farsça mantık ve yapıdadır (Rûz ki ez dîde ra tû) Oysa Türkçesi "Seni gördüğüm gün"dür.

İngilizcede de Farsça 'ki'niñ işleğini yerine göre 'who/which/where' vb. yapar. Türkçede bu gibi kullanımlara gerek yoktur.

---

[/hr]

Türkçe, Farsça üzerinde etkisi olan dillerdendir. Türkçe pekçok zamir Farsçada da kullanılır. Bu alıntılar Azerbaycan Türkçesinden yapılmıştır. Farsça men < Azeri Türkçesi men "ben", Farsça ô < Azerice/Türkçe o (Macarca ö = Moğolca u aynı añlamda ve kökteş), Farsça anhâ "onlar" < Eski Türkçe an "o"nuñ soñuna Farsça çoğul eki /-hâ/ eklenmiş. Türkçe ve Azericede bu eski zamir onlar < Eski Türkçe anlar biçiminde yaşamaktadır.

Bu zamir Ana Türkçe döneminde muhtemelen *han "o" biçimindeydi. Ana Ural-Altayca'dan kalma olduğunu düşündüğüm Fince hän "o", bu düşünceme sağlam bir dayanak niteliğindedir.

[Oktay D.]

Eski Türkçe an sözcüğü Ana Türkçe an sözcüğünden gelir, han değil. Çünkü sözcük başındaki Ana Türkçe h- sesinin saptanması için birkaç yordam vardır:
1) Halaç Türkçesinde karşılığı varsa. Halaç Türkçesi Ana Türkçe h- sesini koruyan tek Türk dilidir.
2) Diğer Türk dillerinde önseste y- türemesi varsa.
3) Diğer Altay dillerindeki karşılıklarda önseste Moğolca y-, Mançu-Tunguz p-, Japonca py-, Korece p^h- denklikleri varsa.

Eski Türkçe an sözcüğü bu yordamların tümünden kalır, nitekim ilk yordam bile tek başına yeterlidir çünkü Halaç Türkçesinde ara "ora, o taraf" < Halaç Türkçesi *a "o" sözcüğü önseste /h-/ içermez (Eski Türkçe ol "o" sözcüğünden türeyen Halaç Türkçesi ō ayrıca bulunur).

[Tözkoparan]

Farsça "ki" edatının gereksizliğini savunurken Arapça "ve" bağlacını kullanmanız ne tuhaf. Bence "ki", "ve" den daha gereklidir.

[Oktay D.]

Temirbek'e söylediniz ancak, ben yanıtlama gereği duyuyorum. Bence "ki"nin "ve"den daha gereksiz olduğu açık. Türkçede "ki" ile kurabileceğiniz yapıya karşılık daha güçlü başka bir yapınız doğal olarak varken öbür yandan "ve" için başka bir yapınız yok, ya hiç kullanmayacaksınız ya da karşılık gelen bir sözcük kullanacaksınız (ile, ulayı, yeme, ...).

[Tözkoparan]

Sözdizimini değiştirmek kimileyin yeni bir soluk katabilir anlatıma. Belki anlatanın vermek istediği vurgu başka yerdedir. Yani neyse herhangi bir sebeple kullanıldığında "değişiklik olur" bir yerde. Onsuz olur mu, evet tabii ki olur. (ehe "ki" kullanarak kurdum ironik oldu)

Ancak "ve"ye hiiiç gerek yok yahu. Değişiklik değil fazlalık "ve". Aylardır konuşma dilimde bile kullanmıyorum onu.

[ingichka]

Bizde "ki"nin yanlış kullanıldığı oluyor:
Bana dedi ki sen benim kardeşimsin.
Kastedilen anlam: Bana "sen benim kardeşimsin" dedi.
Ki'li yapının gerçek anlam: Bana senin benim kardeşim olduğunu dedi (söyledi).

[Tumay]

''Ve'' sözcüğü ''ki'' sözcüğünden daha önemlidir!!

[Bi50likdaha]

Bu olay aslında Türkçenin edat , ilgeç gibi sözcüklere gereksinimi olmamasından kaynaklanmaktadır ama bence dile kulağa hoş gelen bir şiirsellik ahenk katmaktadır.