pəzəvəng

[ingichka]

Azerbaycan Türkçesinde "iri yarı", "kocaman" tek anlamlarda kullanılan bir sözcük.

Hacı dayının sillə döyüşü

Hacı dayının pəzəvəng bir qonşusu olur. Bir dəfə mübahisə zamanı bu qonşu Hacı dayını camaat içində pərt eləmək üçün deyir:

- Bir can - cüssənə bax. Mərc gələk, əvvəl üç sillə sən mənə vur, sonra da bir sillə mən sənə vurum. Görək kim nə hala düşür. Sən heç kəsə pislik eləməmisən, sənin yerin bura deyil.

Hacı dayı deyir:

- Mən razı. Ancaq bu camaatın içində Qurana and iç ki, mən üç silləni vurub qurtarmayınca sən mənə əl qaldırmayacaqsan.

Pəzəvəng and verir. Bundan sonra Hacı dayı ona ürəkdən iki sillə vurub qırağa çəkilir.

Soruşurlar:

- Bəs üçüncüsü?

Deyir:

- Onu da kefim nə vaxt istəsə onda vuracağam.

Türkiye Türkçesinde kökeni "pozavak mı, pejvend mi?" belli olmayan sözcüğün kökeni bu pəzəvəng sözcüğü ile aynı olabilmez mi?

[D. Can Aktan]

Pozavak ile pejvend sözcüklerini ayrı sözcükler sanıyordum. Bildiğimce Türkiye Türkçesinde bulunan pezevenk pozavaktan, Azerbaycancadakı pezevenk pejvendden geliyor.

Türkiye Türkçesindeki subayın türetme, Azerbaycandakı subayın Moğolcadan gelmiş olması gibi, ya da Türkiye'deki sümüğün sümkürmek eyleminden, Azerbaycan'dakı sümüğün ise Eski Türkçedeki sünğük(kemik) sözcüğünden gelmesi gibi.

Bu arada Türkiye Türkçesindeki pezevenkin Azerbaycancadakı karşılığı oğraş sözcüğüdür.

[ingichka]

Pozavak ile pejvend sözcüklerini ayrı sözcükler sanıyordum. Bildiğimce Türkiye Türkçesinde bulunan pezevenk pozavaktan, Azerbaycancadakı pezevenk pejvendden geliyor.

Türkiye Türkçesindeki subayın türetme, Azerbaycandakı subayın Moğolcadan gelmiş olması gibi, ya da Türkiye'deki sümüğün sümkürmek eyleminden, Azerbaycan'dakı sümüğün ise Eski Türkçedeki sünğük(kemik) sözcüğünden gelmesi gibi.

Bu arada Türkiye Türkçesindeki pezevenkin Azerbaycancadakı karşılığı oğraş sözcüğüdür.

Siz iki lehçe arasındaki anlam farklılıkları üzerinden cevap yazmışsınız. Benim burada iki sorum var idi:
1) Azerbaycan Türkçesi pəzəvəng sözcüğünün kökeni ne olabilir? (subay, sümük ma oğraş sözcüklerinin konuyla ilgisi yok.)
2) Türkiye Türkçesinde kökeni "pozavak mı, pejvend mi" belli olmayan "pezevenk" sözcüğünün kökeni Azerbaycan Türkçesindeki "pəzəvəng" ile aynı olabilir mi? (Yani "iri yarı", "kocaman", "izbandut" tek anlamlardaki bir sözcükle aynı kökenden olabilir mi?) Azerbaycan Türkçesindeki pəzəvəng sözcüğünün pejvend "yol gösteren" ile anlam bakımından bir ilgisi yok.

[ingichka]

Azerbaycan Türkçesi - İngilizce sözlükte pəzəvəng sözcüğünün churl, berk, lout anlamları olduğu görülüyor. Bir yerde de "big and clumsy" olarak açıklanmış. Demek ki bu sözcüğün muhtelif manaları var.

[Türkçe]

Eski Yunancada μακρός /makros/ "uzun" anlamında iken bugün ayrım dillerde makro "alanda veya ölçekte geniş" gibi anlamlarda kullanılmaktadır. Boşnakçada ise makro "pezevenk" anlamında kullanılan bir sözdür. Pəzəvəng sözü de "büyük, iri, kocaman" anlamında iken Türkülde sonradan anlam kaymasına uğramış olabilir.

[Türkçe]

PƏZƏVƏNG sif. Yekə, zorba, zırpı (bəzən söyüş mənasında). [Həsən:] Bilməm bu pəzəvəng haradan gəldi də işləri bərbad etdi. H.Nəzərli. [Ağasəfər:] Adə, ey .. çayqıraqlı pəzəvəng hərif! Ə.Əbülhəsən.
(Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti)

Sözün sövme anlamı da olduğuna göre olasılıkla köken olarak Türkçedeki pezevenk sözü ile birdir.

[bilimdan]

Azerbaycan Türkçesi

pezeveng.png (13.32 KiB) 950 kéz görüntülendi

Türkiye Türkçesi

pezevenk.png (12.77 KiB) 950 kéz görüntülendi

[bilimdan]

Eski Yunancada μακρός /makros/ "uzun" anlamında iken bugün ayrım dillerde makro "alanda veya ölçekte geniş" gibi anlamlarda kullanılmaktadır. Boşnakçada ise makro "pezevenk" anlamında kullanılan bir sözdür. Pəzəvəng sözü de "büyük, iri, kocaman" anlamında iken Türkülde sonradan anlam kaymasına uğramış olabilir.

Murat Bardakçı'nın yazısından (bir kaynaktan alıntı yaptığını yazmış ancak kaynağın ismini vermemiş): “... bu kelime pek çok kelimeler gibi İtalyanca’dan lisanımıza girmiş ve ‘beyaz balık’ mânâsına gelen ‘peje biyanka’nın değiştirilmiş şeklidir. Garplılar, beyaz balık olarak uskumruyu kabul ederler. Fransızlar da karı parası ile geçinenlere ‘Makro’ yani ‘Uskumru’ derler. Bunun sebebi, balıklar içinde yalnız uskumrunun, dişisini takip ederek onun ifraz ettiği yumurtaları yemek suretiyle geçinmiş olmasıdır.”

İlave: İngilizce Vikisözlüğe göre Fransızcadaki kullanım farklı bir kökene dayanıyor: Borrowed from Dutch makelaar (“broker”).