Damgalarımızı günümüze uyarlama

[Temirbek]

Esenlikler arkadaşlar. Sizlerle bu konudaki görüşlerimi paylaşmak isterim. Bence, damgalarımızın bugün de kullanılabilmesi için günümüze uyarlanmaları gerekmektedir. Gerek basma (matbu) gerekse El Yazısı biçimleri uyarlanmalıdırlar. Bu tür uyarlama çalışmalarını tüm uluslar gerçekleştirdiler. Eski İbran Yazısı ile bugünkü farklıdır, bir de El Yazısı türetilmiştir. Ermeni, Gürcü, Yunan, Kiril vb. Tüm bu abeceler bugüne gelişte biçim değişiklikleri, daha yuvarlak hatlarla biçimlendirilme gibi değişikliklere, uyarlamalara uğradılar.

Damgalarımızı ille de "taşa kakma" biçimleriyle kullanmak zorunda değiliz. Damgalarımızı sert, köşeli, ilkel (olumsuz anlamda değil, ilkcil, iptidâi) biçimlere hapsetmek zorunda değiliz. Taşa kakma/runik biçimler bence günümüz için kullanışsızdır ve bence görünümleri de kabadır. Herşey gibi damgalarımız da bugüne uyarlanmalıdır.

Kendimce kimi uyarlamalarda bulundum, yaklaşık 6 yıldır tüm yazıntılarımı (notlarımı) öz damgalarımızla tutarım. Bir de el yazısı geliştirdim. Bu vereceğim deneme çalışmaları basma (matbu) damgalardan sadece bir örnektir. Daha farklı biçimler de mevcuttur; Bucaklı (köşeli, kübik, kûfî), Güzelyazı (kaligrafik), Eskin (arkaik, taşa kakma biçimlere beñzer) vb.

Üstte "Ne Mutlu Türküm Diyene", altta ise "M. K. Atatürk" yazmaktadır

Kimlik Bedizi (profil resmi) olarak kullandığım tasarım denemesinde de, üstte "Türk", altta ise "Teñriniñ Yolu" (Teñriciliği diriltmek, tanıtmak, yaymak ve dünyadaki bütün Teñricileri tek çatı altında toplamak amacıyla kurulmasını düşündüğüm oluşumdur; Teñriniñ Yolu) yazmaktadır.

[Türkeröz]

Çizedeki damgalar sağdan sola mı yazılıyor?

[BARIÞ]

Temirbek arkadaşım bütün çalışmalara saygım sonsuz, bir de Türk Damgalarıyla ilgili çalışmalara daha içten bakıyorum. Ancak bu yazı bana yunan harflerini çağrıştırıyor. Ae, am, ar, ek damgalarının senin yaptığın biçimini çok tutmuş değilim. Özellikle en damgasını beyenmedim, neden böyle bir biçime büründürdün acaba?

[BARIÞ]

Benim de el yazısı çalışmam var. Soldan sağa yazmaya alıştığımız için sağdan sola yazarken yazaçı (kalemi) soldan sağa oynatıyoruz. Örneğin Gökbey Hoca da yazacı soldan sağa oynatıyor. Bu da sanki geriye doğru yazıyoruz izlenimi veriyor ve bizi yavaşlatmış oluyor. Burada çalışmamım bir kısmı var, aşağıda veriyorum. Esik Kurganından çıkan gümüş tasın üzerindeki yazıdan esinlendim.

[BARIÞ]

Damgalarımızı ille de "taşa kakma" biçimleriyle kullanmak zorunda değiliz. Damgalarımızı sert, köşeli, ilkel (olumsuz anlamda değil, ilkcil, iptidâi) biçimlere hapsetmek zorunda değiliz. Taşa kakma/runik biçimler bence günümüz için kullanışsızdır ve bence görünümleri de kabadır. Herşey gibi damgalarımız da bugüne uyarlanmalıdır.

Bence biçimlerini bozmadan da oldukça yumuşak, köşesiz, yenilikçi bir biçimi var damgalarımızın. Günümüz için de gayet kullanışlı ve görünümleri bence çok incedir çünkü genellikle yukarıda aşağıyadır çizgileri. Bence uyarlanmamalıdır.

El yazım aşağıda


Uğurola!

[bilgekagan_d]

Barışın örneği damga anlamını korumakla birlikte, aryıca hoş.

[fankibiber]

El yazısı için bir uyarlama olacaksa bu ölçünlü kullanıma geçtikten soñra kendinden biçimlenir zaten. Özgün biçimleri bozup kişilere belirli kalıpları dayatmanıñ gereksiz olduğunu düşünüyorum.

[Kuşhan]

Damgalarımızı terk etmeseydik ne türlü bir doğal evrime uğrardı diye çok merak ederim. Böyle hece sisteminden haft sistemine geçiş gibi köklü bir değişim yapılıyorsa soldan sağa, büyük-küçük harf, noktalama gibi değişiklikler de yapılabilir. Sonuçta bunlar belli bir kültüre ait olmayan özelliklerdir. Latincede de büyük-küçük harf ayrımı ile noktalamalar sonradan eklenen özellikler. İllede bire birini yapmak gücünde değiliz. Küçük harfleri Kiril abecesindeki gibi yalnızca küçüktülmüş olarak yazabiliriz. Ayrıca tarihte yazı yönü olarak soldan sağa kullanmadığımız bir yön değil. Özellikle sağdan sola yazılan dillerde sayılar ma matematik işlemler işleri çok karışıtırıyor. Bilgisayar ortamında da arada sorun oluşturduğu oluyor.

[Temirbek]

Çizedeki damgalar sağdan sola mı yazılıyor?

Evet, sağdan sola doğru.

Temirbek arkadaşım bütün çalışmalara saygım sonsuz, bir de Türk Damgalarıyla ilgili çalışmalara daha içten bakıyorum. Ancak bu yazı bana yunan harflerini çağrıştırıyor. Ae, am, ar, ek damgalarının senin yaptığın biçimini çok tutmuş değilim. Özellikle en damgasını beyenmedim, neden böyle bir biçime büründürdün acaba?

Bu biçimler yalnızca "öneri", zaten sizlerin fikirlerinizi almak amacıyla paylaştım. Biçimler başka türlü de yapılabilir.

Benim de el yazısı çalışmam var. Soldan sağa yazmaya alıştığımız için sağdan sola yazarken yazaçı (kalemi) soldan sağa oynatıyoruz. Örneğin Gökbey Hoca da yazacı soldan sağa oynatıyor. Bu da sanki geriye doğru yazıyoruz izlenimi veriyor ve bizi yavaşlatmış oluyor. Burada çalışmamım bir kısmı var, aşağıda veriyorum. Esik Kurganından çıkan gümüş tasın üzerindeki yazıdan esinlendim.

Ben yaklaşık 6 yıldır öz damgalarımızla yazıyorum ve bu süreçte el yazısı uyarlamam böylece kendiliğinden oluştu. Ben, doğrudan sağdan sola yazıyorum, alışınca sorun olmuyor.

Bence biçimlerini bozmadan da oldukça yumuşak, köşesiz, yenilikçi bir biçimi var damgalarımızın. Günümüz için de gayet kullanışlı ve görünümleri bence çok incedir çünkü genellikle yukarıda aşağıyadır çizgileri. Bence uyarlanmamalıdır.

Tabii ki. Hani sen benim uyarlamam için "Yunan abecesine benzettim" yazmışsın ya, ona bakarsan, bu tür öze sadık uyarlamalar da Çince'yi andırıyor Yani abece, abeceye benzeyebilir, burada sorun yok bence. Buna takılmayalım, sana takılmamı da yanlış anlama

Damgalarımızı terk etmeseydik ne türlü bir doğal evrime uğrardı diye çok merak ederim. Böyle hece sisteminden haft sistemine geçiş gibi köklü bir değişim yapılıyorsa soldan sağa, büyük-küçük harf, noktalama gibi değişiklikler de yapılabilir. Sonuçta bunlar belli bir kültüre ait olmayan özelliklerdir. Latincede de büyük-küçük harf ayrımı ile noktalamalar sonradan eklenen özellikler. İllede bire birini yapmak gücünde değiliz. Küçük harfleri Kiril abecesindeki gibi yalnızca küçüktülmüş olarak yazabiliriz. Ayrıca tarihte yazı yönü olarak soldan sağa kullanmadığımız bir yön değil. Özellikle sağdan sola yazılan dillerde sayılar ma matematik işlemler işleri çok karışıtırıyor. Bilgisayar ortamında da arada sorun oluşturduğu oluyor.

Altını çizdiğim ilk cümleye değindim aslında, ben bunun küçük bir örneğini gördüm. El yazısı kullanırken, en kolay, en kısa yolu seçiyorsunuz ve zamanla alışıyorsunuz. Okuma yazma sorun olmuyor. Tabii bu süreçte kimi damgalar, taşa kakma biçimden hayli farklılaşabiliyor, damgaya bağlı.  Diğer konulara gelince, evet, bunlar da düşünülebilir. Sonuçta ya "soldan sağa" yazacaksınız ya da "sağdan sola" Zaten başka seçenek yok. Moğollar gibi yukarıdan aşağıya yazamayacağımıza göre (ki o da Çince etkisidir). Ben Kök Türüklerin sağdan sola yazmalarını Soğdca etkisine bağlıyorum, çünkü Soğdlar öyle yazıyorlar. Tabii bu tamamen öz görüşüm. Çünkü damgalarımız arasında kimi Soğudca kökenliler var (4-5 tane). Tüm bunlar tartışılıp bir noktada oydaşılabilir. Benim bu konulardaki şahsi görüşlerim şunlar;


*Yazım yönü "sağdan sola" doğru olarak, özgün biçimdeki gibi kalmalı

*Büyük-küçük damga ayrımına gerek yoktur

*Sıfırdan harf türetilmemeli, damgalara nokta, çentik vb. eklenmemelidir

*Ö-Ü, O-U, B-V ayrımları, damgalara ekleme yapmadan, yazım biçimlerinde hafif bir değişiklikle giderilmeli (çünkü söylerken de ağızda hafif bir değişim yapılıyor)

*T > D ve K > G değişimleri önemsenmemeli, bunlar "şiveye" bırakılmalıdır. Söz gelimi bizim Yörükler, meselâ babam "git" değil "kit" der, "geç" değil "keç" der vb. Bugüne dek anlaşılamadığı olmadı Bizler "taş" deriz, Azeriler "daş" der, bizler "düş" deriz, Azeriler "tüş" der, bunlar "şive" farkıdır, önemsenmemelidir.

[Kuşhan]

Benim evrimden söz ettiğim damga biçiminden çok çağın gereksinimlerine göre nite uyum göstereceğiydi.


Yön konusunda ise geçmişte yazdığın yöne göre damgaların yönünü değiştirdiğin sürece kural bozulmuyordu. Dahası benim bildiğime göre bazı yazıtlarda bir satır sağdan sola, bir at satır damgaları ters çevirerek soldan sağa yazılabiliyordu. Belki Macar yazıtlarıyla karıştırıyorumdur, öyle de olsa o da Orhun'dan türeme. O yüzden yön seçebilme özgürlüğümüz varsa günümüzde neredeyse ölçünlenmiş olan soldan sağa yönünü yeğlerim.


Bu damga uyarlamasını düşünürken sayılar konusunda ne düşünüyorsunuz? Değişmeden kalacaksa sayıların soldan sağa olması karışıklığa neden olacaktır.


Noktalama konusunda virgül, kesme işareti, iki nokta gibi imlerin gerekli olmasa da yaralı olduğunu düşünüyorum. Belki imlerin biçimlerini değiştirebiliriz buna karşın işlevleri önemli. Örnek olarak siz de "M. K. Atatürk" yazarken kısaltmalarda nokta kullanmışsınız.


Benzer olarak büyük-küçük damgalara bence de gerek yoktur ama dediğim gibi olması yararlıdır. Buradaki tek ayrım şimdiki gibi damganın biçimi değil yalnızca damganın boyu değişerek. Özellikle özel ad ayrımında çok kullanışlı bir ayrım.


Biz bu damgaları kullanmayı sürdürseydik büyük-küçük damga ayrımı ma yeni noktalama imlerinin kullanılmayacağını söyleyebilir miyiz? Bence bugünü ma geleceği düşünerek bir uyarlama yapacaksak tümüyle yapmalıyız, yoksa eski damga sistemini de ite kaka da olsa kullanabiliriz.

[BARIÞ]

Tabii ki. Hani sen benim uyarlamam için "Yunan abecesine benzettim" yazmışsın ya, ona bakarsan, bu tür öze sadık uyarlamalar da Çince'yi andırıyor Yani abece, abeceye benzeyebilir, burada sorun yok bence. Buna takılmayalım, sana takılmamı da yanlış anlama

Tembirbek arkadaşım takılmıyorum, yanlış anlamıyorum    Senin çalışmanda da damgalar okunuyor. Günümüzde de bir çok yazı biçimi kullanılıyor. Seninki de bunlardan biri olabilir damgalar açısından. Evet çin damgalarına benziyor damgalarımız, Allah' tan onlar kadar karmaşık değil.


Kuşhan arkadaşım ben de duymuştum, soldan sağa da yazılıyormuş ancak resmi yazı olan Göktürk dikilitaşlarında sağdan soladır. Sayılar üzerinde ben de çok durdum ancak ulaştığım nokta şu; Gökbey arkadaşın sayılarla ilgili eski çalışmasını çok yerinde ve anlamlı buluyorum. Yaprak (Kağıt) üzerine yazıldığı için noktalama işaretlerinin kullanılması yerinde olur. Küçük damgalar el yazısında eli kaldırmadan tezden yazmak için zaman içinde oluşturulmuştur. Bence günümüzde gerek yoktur. Bir çok abece'de de küçük damga yoktur.

Bence bugünü ma geleceği düşünerek bir uyarlama yapacaksak tümüyle yapmalıyız, yoksa eski damga sistemini de ite kaka da olsa kullanabiliriz.

Niye ite kaka kullanalım ki çok rahat kullanabiliriz, yeter ki niyet edelim.

[Temirbek]

Sağdan sola yazılan abecelerde de sayılar soldan sağa doğru yazılır. Mesela Arapçada yazı sağdan sola olsa da sayılar "soldan sağa" doğrudur, İbrancada da öyle yanlış bilmiyorsam. Çünkü Araplar sayıları Hintlilerden almışlardır, Hintçe de soldan sağa yazılır. Hatta ilk kullandıkları yıllarda Arkâm'ûl Hindiyye "Hint Rakamları" diyorlar. Daha sonra Batılılar da sayıları Araplardan alıyor vb. Sayı meselesine fazla kafayı takmıyorum, şimdiki sayıları aynen kullanabiliriz ya da Moğol sayılarını (o da Hintlerden alınmadır).


Ben, bu uyarlamalarımı çevremde falan da insanlarla paylaşıyorum. Kimisi gereksiz, kimisi saçma, kimisi ise milliyetçi bir çaba olduğunu düşünüyor. Oysa hiçbiri değil...


Kendi damgalarımızı kullanma isteği salt milliyetçi duygulardan kaynaklanmıyor, çünkü abecemiz tümüyle Türk buluşu damgalarda oluşmuyor. 38 damgadan şüphelilerle birlikte 8-9 kadarı alınma damga, kimisi Soğdcadan, kimisi Aramcadan. Ancak büyük çoğunluğu Türk buluşu. Bizlerin dildeki özcülük  bakışımız da abecemiz gibidir, aşırıya kaçmadıkça yabancı kökenli unsurlar olabilir. %100 öz Türkçe bir dil olamayacağını biliyoruz. Dünyanın ne az yabancı kökenli sözcük barındıran dili İzlandacada bile %15 yabancı sözcük vardır.


Benim şahsen Türk abecesini savunmamın başlıca nedeni Türkçeye en uygun abece olmasındandır. İkincisi müthiş bir kolaylık sağlar. Bir örnek vermeye çalışayım, söz gelimi; çözümsüzlükçülüğümüzün gibi uç bir örnek verelim. Bu sözcüğü Türkçeye uygun lmayan Latin abecesiyle yazdığınızd gereksiz bir uzatma söz konusudur, oysa bu sözcüğü Türk Damgalarıyla yazarsak bu kadar uzun yazılmaz. Latin damgalarıyla yazıldığında 22 damgayla, Türk damgalarıyla yazıldığında ise 14 damgayla yazılabilmektedir. Aşağıya ekliyorum;



Bırakım bu kadar uç bir örneği, alım sözcüğü bile Latin damgalarıyl 4 damgayla yazılabilirken, Türk damgalarıyla 2 damgada halledilir

[BARIÞ]

Çok haklısın Tembirbek arkadaşım. Çevrendekiler haklılarmış, bence de damgalarımızı kullanmaya çalışmak gerçekten milliyetçi bir çabadır. Neresinden bakılırsa bakılsın Türk Ekini için atılacak çok büyük bir adımdır. Irkçılık gibi algılamayın ancak gerçek DNA larımız hücrelerimizde değil ekinimizdedir, Türk Damgaları da ekinmizin bir bölümüdür. Savunulması gereken, iye olunması gereken bir bölümüdür.



Bir de Latin damgaları zaman içerisinde oturmuş soldan sağa yazıma çok uymuştur. Düğmeliğinize bakarsanız Z ve J damgasından başka hiç bir damgası sola bakmaz. Ancak küçük damgalarında (küçüklüğümden beridir aklıma takılır) bazı terslikleri vardır. Eski sokak fotoğrafçılarında, örneğin "istaNbul hatırası" yazarken n yi ters yazarlar, bence mantığı ters olduğu için Bir de E damgası bana çok kaba ve ilkel gelir. Tarak gibi köşeli ve kaba bir biçimi vardır. F de benzerdir. Ancak bizim Abecemizde E yine F damgasına benzeyen Eg ile Ek damgallarımız çok daha ince bir o kadar biçimlidir. Doğladır ki bunlar bakış açısına göre değişen yargılardır. Ancak Tembirbek arkadaşın "sert, köşeli ve ilkel" dediği bakış açısına dayanarak oyumu bildirmek istedim.



Uğurola!

[bilgekagan_d]

Benim şahsen Türk abecesini savunmamın başlıca nedeni Türkçeye en uygun abece olmasındandır.

Bu çok doğru.  Besbelli ki damgalar ve Türkçe birlikte gelişmişler çok çok uzun süre.

[Gökbey]

Örneğin Gökbey Hoca da yazacı soldan sağa oynatıyor.

@Barış
Tümüyle el alışkanlığından kaynaklı bir durum. Bu arada el yazısı örneklerin çok iyi.

@Temirbek
Söz konusu alınma damgalarıñ hangileri olduğuna ilgi duruyorum. Açıklar mısın?

Önerdiğiñ damga biçimleri de, daha çok değişik türde yazıtipi (font) örneği olarak sunulabilir, sunulur da. Göze hoş, alımlı gelebilecek bir tasarımı var. Uzsu sanatsal çalışmalarda yér édinebilir.