sahip, mâlik

[Türkeröz]

Unutmadan şunları da yazım.

öñeri özkullanıcı

sahip

öñeri atakullanıcı

sahip

öñeri anakullanıcı

sahip

Bu üçünden biri ya da hepsi de olabilir. Atakullanıcı genellikle eski, ilk sahibi için olabilir.

[Oktay D.]

O zaman "sahip çıkmak" ve "sahiplenmek" için ne dersiniz? iye sözcüğeyle bunları "iye çıkmak" ve "iyelenmek" diyebiliriz. Bu kadar önemli bir sözcüğe neden verimsiz diyorsunuz bilemiyorum...

Déyimler belli bir süreciñ kalıp ürünleri olduğundan değiştirilmez veya çevrilmezler. Bu nedenle sahip çıkmak déyimini illa birebir çevirmemek daha iyi olabilir, tersine iye sözcüğüne añlam ve ses açısından uyan bir eylemle bezenebilir. Tabii nadir de olsa birebir çevirisi de tutar bazen.

Kazakçadan alıntı yaparak sözlerinize karşılık vereyim. Dediğiniz gibi Kazakçada "iyelen-w" fiili var. Sahip çıkmaya gelince... Kazakçada -büyük ihtimalle Özbekçeden alıntı- "egelik jasa-w" sözü bir anlamda kullanılıyor sahip çıkmayla. Ancak biz bunu uygun biçimiyle, "iyelik yasa-mak", alabiliriz.

Bu söylediğim Kazakça veya başka bir Türkçedeki déyimler için de geçerli

[ulduzéver]

iye çıkmak ve iye durmak "yiyə çıxmaq, yiyə durmaq" diye "sahip çıxmaq/durmaq" ile birlikte AzTürkçede kullanılmakta. O yüzden dedim. Elbette bunu başka bir bakışla dedim. Yani ortakçılık bakışıyla. Bu durumda, geçen son yıllarda Türkiye ve Azerbaycan Türkçeleri sözcük ve deyimler bakımından birbirlerine yakınlaşmışlar ve elbette Türkiye Türkçesinin etkisi daha çok olmuş. Örñeğin "iyi, hep" sözcükleri Azerbaycanlı ÖzTürkçeciler tarafından bolca kullanılmakta ve bu, dilin özelliklerini göze alarak mantıklı ve sorunsuz bir alıntıdır. Hem sözcük dirltilir hem de iki lehçe birbirine yakınlaşır. Deyimler de işte öyle.

[toorku]

iye çıkmak ve iye durmak "yiyə çıxmaq, yiyə durmaq" diye "sahip çıxmaq/durmaq" ile birlikte AzTürkçede kullanılmakta. O yüzden dedim. Elbette bunu başka bir bakışla dedim. Yani ortakçılık bakışıyla. Bu durumda, geçen son yıllarda Türkiye ve Azerbaycan Türkçeleri sözcük ve deyimler bakımından birbirlerine yakınlaşmışlar ve elbette Türkiye Türkçesinin etkisi daha çok olmuş. Örñeğin "iyi, hep" sözcükleri Azerbaycanlı ÖzTürkçeciler tarafından bolca kullanılmakta ve bu, dilin özelliklerini göze alarak mantıklı ve sorunsuz bir alıntıdır. Hem sözcük dirltilir hem de iki lehçe birbirine yakınlaşır. Deyimler de işte öyle.

azerbeycan türkçesinin varlıklarına gereksinmemiz var özellikle ortak azerbaycan coğrafyasından tüm türlü türkçe alışverişi daha çok yapılmalı bence tüm azerbeycan bölgeleri türkçesi o kadar siyasi coğrafi baskıya rağmen halen ayakta ma iranda kalan dildaşlarımızın dillerini de daha iyi anlamamız gerekmekte bu sadece dil gönüldaşlığı ile ulaşılabilecek bir nokta

azerbaycan tarihini okuduğumuzda bu insanların nasıl zülümlere maruz bırakıldıklarını görüyoruz ve türkiyede azerbaycan imgesinin özellikle belli bir donmuş örnek gibi gösterilmesinin ve azerbaycan tarihinin kasıtlı olarak gözlerden ırak tutulmasının arkasındaki kötü amacı anlayıp onun dışına çıkıp bakmak gerekiyor ortak dil konusuna sloganlardan kurtulup bu halkların dillerinin ortak yazgısını yeniden aynı nehre dökmeli

[birtancazin]

İyelik eki... Kullanılıyor nitekim..
İyelenmek, iye olmak, iye çıkmak, iyeli, iyesiz, iyelik, iyesemek vb...
Edinge örneği iyi görünüyor, mal, mülk anlamımda olabilir, ancak barım diye eskil bir örnek de var, sanırım barım servet anlamında...

[datadeveb]

Türkçe ses düzeni, anlam düzeni ve dengesinden yani türkçe örgüsünden belirlediğim kişisel sonuçlardır. Onayınız doğrultusunda yoğurmalarımı sürdürebilirim.

iye ile ide görüş açısıyla ele alınır. Türkçe'de yer değiştirme vardır. Bunlar oturmuş ses yükleriyle kendini belli eder.

öñeri iye

ait

öñeri ide

???????????

öñeri edi

sahip

öñeri edi olmak

sahip olmak

öñeri ediyken

sahipken

öñeri edisiyken

sahibiyken

öñeri edisi olmak

sahibi olmak

öñeri ediyim

sahibim

öñeri edisi

sahibi

öñeri edisiyim

sahibiyim

öñeri ediz

ortak sahip

öñeri edizi

ortak sahibi

öñeri ediziyim

ortak sahibiyim

öñeri edinmek

sahip olmak (eylemsel)

öñeri ediniş

sahip oluş

öñeri edi olmak

sahip olmak

öñeri edilenmek

sahiplenmek

öñeri edileniş

sahipleniş

öñeri edilmek

...

öñeri ediliş

...

öñeri edingen

...

öñeri edilgen

...

öñeri ...

...

Türedikçe türüyor.

Örnek
"Bunlar benim ürünlerim. İstediğimi ederim. Edisi benim. Ben ne edersem ederim kimse bana söz söyleyemez."
"Ben bu ürünleri satabilirim. Yetkim ancak satmaya yeter çünkü ürünlerin ediziyim. Edizliğimizi bozacak adım atamam. Tek edisi ben olsaydım burada beklemez işimize bakardık."
"Böyle yeteneklere ediyim(edi olanım türkçede edeyim sesiyle karışmaması için belli etmek amacıyla ayrık söylenebilir. ). Ettiklerim edebileceğimin kanıtıdır."
"Senin yeteneklerine edi olmak için günde yarım en zaman çalışıyorum."
"Kendine bir iş edin ki bir iş edisi olmuş sayılasın."
"Bu ürün bana iyedir aittir . Bense bu iş yerine iyeyim aidim . Bu koşullarda bile edisi sahibi benim."

İye ile edinin anlamı yer değişmeli diye düşünen yoksa bu konu belirginleşti diyebilirim.

[ulduzéver]

iye "sâhip" sözcüğünü "âit" añlamında kullanmak doğru değil tam ters añlamdır.
âit sözcüğü için değişli sözcüğü vâr başka bir başlıkta tartışılmıştı.
Baña değişli = baña âit

öñeri değişli

âit

Aslında teg- › değ- "değmek, âit olmak, érmek" eylemindendir. Bu yüzden aynı kökten aynı añlamda sözcükler türetilebilir.
Örneğin

öñeri değik

âit

Düşünülebilir.
Ancak ben ortakçılık açısından değişli sözcüğünü yéğliyorum niyekim Orta Asya Türk dillerinde tegişli biçiminde kullanılıyor.

[datadeveb]

iye "sâhip" sözcüğünü "âit" añlamında kullanmak doğru değil tam ters añlamdır.
âit sözcüğü için değişli sözcüğü vâr başka bir başlıkta tartışılmıştı.
Baña değişli = baña âit

öñeri değişli

âit

Aslında teg- › değ- "değmek, âit olmak, érmek" eylemindendir. Bu yüzden aynı kökten aynı añlamda sözcükler türetilebilir.
Örneğin

öñeri değik

âit

Düşünülebilir.
Ancak ben ortakçılık açısından değişli sözcüğünü yéğliyorum niyekim Orta Asya Türk dillerinde tegişli biçiminde kullanılıyor.

Değindiğiniz açıklama üzerine düşünürken bir söz kurduğumda iye sözcüğünün bağ sözcüğü gibi etkide sözcük olduğu anladım. Ait sözcüğünün kullanımı sırasında sağladığı etkileri bağlama özelliği vermiyor. İzletide ki eğitimde iyelik (aitlik) eki olarak anlatılıyor. Ancak ait sözcüğünün özelliğini didiklemediğimiz için iye sözcüğünü karşılık olarak belirtmişiz. İye ne aitlik ne sahiplik anlamına geliyor. i sesi -e eki alarak i'ye yönelme anlamı verilmiş. İye yazınca ait sözcüğünün taşıdığı anlam özelliğine erişmemiş. Bu durumda iyelik eki değil ililik eki olarak anılması gerekiyor. Örnekleri aşağıda yazacağım. İye sözcüğünün anlamı benim açımdan boşa düştü. TDK'da sahiplik dese bile bu sözcüğü sahiplik anlamına erdiremiyorum.

Örnek
Suluğu çok güzelmiş.
(onun) Suluğu çok güzelmiş.
Onun suluğu çok güzelmiş.
Onun suluk çok güzelmiş.
Ona ait suluğu çok güzelmiş.
Ona ait suluk çok güzelmiş.
Ona bağ suluğu çok güzelmiş.
Ona bağ suluk çok güzelmiş.
Ona iye suluğu çok güzelmiş.
Ona iye suluk çok güzelmiş.
Ona bağlı suluğu çok güzelmiş.
Ona bağlı suluk çok güzelmiş.
Ona iyeli suluğu çok güzelmiş.
Ona iyeli suluk çok güzelmiş.
Ona ili suluk çok güzelmiş.

Bu durumda iye sözcüğü değil ili sözcüğünü ait anlamında kullanmamız gerekiyor.

öñeri ili

ait

Bir önceki yazımda verdiğim örneği de güncelleyim.
"Bu ürün bana ilidir aittir . Bense bu iş yerine iliyim aidim . Bu koşullarda bile edisi sahibi benim."

İrdelemeye sürek ediyoruz.

İzleyin youtube.com

[datadeveb]

Bir olasılıkla yalnızca il

öñeri il

(kendinin kılmak, kendine kılık) ait

Düşüncelerimdekinin yazıtlarda dayanağı olabilecek bir bölüm buldum. İl sözcüğünün aşağı yukarı kendine kılık duruma yani kendine ait duruma getirme anlamları bulunuyor. Eylem olarak ilmek ad olarak il diye kullanılabilir. İşlevselliğine göre ön ad gibi durumları kazanmasına yönelik bir çit çizmiyoruz.

Orhun Yazıtları, 735
Türk budun illedük ilin ıçgınu ıdmış, kağanladuk kağanın yitürü ıdmış. Tabğaç budunka beglik urı oglun kul kıltı, isilik kız oğlın küng kıldı. (163, 75); [265,62]

İrdeleme örnekleri
Suluğu çok güzelmiş.
(onun) Suluğu çok güzelmiş.
Onun suluğu çok güzelmiş.
Onun suluk çok güzelmiş.
Ona ait suluğu çok güzelmiş.
Ona ait suluk çok güzelmiş.
Ona bağ suluğu çok güzelmiş.
Ona bağ suluk çok güzelmiş.
Ona iye suluğu çok güzelmiş.
Ona iye suluk çok güzelmiş.
Ona bağlı suluğu çok güzelmiş.
Ona bağlı suluk çok güzelmiş.
Ona iyeli suluğu çok güzelmiş.
Ona iyeli suluk çok güzelmiş.
Ona ili suluk çok güzelmiş. (önceki deneme)
Ona il suluk çok güzelmiş. (enreki en = zaman - enre: endeki bir somutsu alan imgesi, şimdi, şu an, günümüz, ne önce ne sonra deneme sözcük deneme)

Ona il suluk çok güzelmiş. Örnek sağlıklı görünüyor. Değişik türler deneyelim.

"Bunun kime ait olduğunu bilsen bugüne dek topladığın öğütlerin ökünden aklından kopar gider tutamaz şaşkına dönersin korkudan."
"Bunun kime il olduğunu bilsen bugüne dek topladığın öğütlerin ökünden aklından kopar gider tutamaz şaşkına dönersin korkudan."
"Bu kimin bilsen."
"Bu kime il bilsen."
"Kırmızı benizdeki aracın açacağı burada."
"Kırmızı benizdeki araca il açacak burada."

Sağlıklı bir sonuca erdik gibi sonu olarak öneriler şu duruma erdi.

öñeri il

ait

öñeri edi

sahip

[ulduzéver]

iye "sâhip" sözcüğünü "âit" añlamında kullanmak doğru değil tam ters añlamdır.
âit sözcüğü için değişli sözcüğü vâr başka bir başlıkta tartışılmıştı.
Baña değişli = baña âit

öñeri değişli

âit

Aslında teg- › değ- "değmek, âit olmak, érmek" eylemindendir. Bu yüzden aynı kökten aynı añlamda sözcükler türetilebilir.
Örneğin

öñeri değik

âit

Düşünülebilir.
Ancak ben ortakçılık açısından değişli sözcüğünü yéğliyorum niyekim Orta Asya Türk dillerinde tegişli biçiminde kullanılıyor.

Değindiğiniz açıklama üzerine düşünürken bir söz kurduğumda iye sözcüğünün bağ sözcüğü gibi etkide sözcük olduğu anladım. Ait sözcüğünün kullanımı sırasında sağladığı etkileri bağlama özelliği vermiyor. İzletide ki eğitimde iyelik (aitlik) eki olarak anlatılıyor. Ancak ait sözcüğünün özelliğini didiklemediğimiz için iye sözcüğünü karşılık olarak belirtmişiz. İye ne aitlik ne sahiplik anlamına geliyor. i sesi -e eki alarak i'ye yönelme anlamı verilmiş. İye yazınca ait sözcüğünün taşıdığı anlam özelliğine erişmemiş. Bu durumda iyelik eki değil ililik eki olarak anılması gerekiyor. Örnekleri aşağıda yazacağım. İye sözcüğünün anlamı benim açımdan boşa düştü. TDK'da sahiplik dese bile bu sözcüğü sahiplik anlamına erdiremiyorum.

Örnek
Suluğu çok güzelmiş.
(onun) Suluğu çok güzelmiş.
Onun suluğu çok güzelmiş.
Onun suluk çok güzelmiş.
Ona ait suluğu çok güzelmiş.
Ona ait suluk çok güzelmiş.
Ona bağ suluğu çok güzelmiş.
Ona bağ suluk çok güzelmiş.
Ona iye suluğu çok güzelmiş.
Ona iye suluk çok güzelmiş.
Ona bağlı suluğu çok güzelmiş.
Ona bağlı suluk çok güzelmiş.
Ona iyeli suluğu çok güzelmiş.
Ona iyeli suluk çok güzelmiş.
Ona ili suluk çok güzelmiş.

Bu durumda iye sözcüğü değil ili sözcüğünü ait anlamında kullanmamız gerekiyor.

öñeri ili

ait

Bir önceki yazımda verdiğim örneği de güncelleyim.
"Bu ürün bana ilidir aittir . Bense bu iş yerine iliyim aidim . Bu koşullarda bile edisi sahibi benim."

İrdelemeye sürek ediyoruz.

İzleyin youtube.com

iye sözcüğü başka Türk dillerinde de "sâhip" añlamında. Tatarca, Başkurtça ve Kazakçada iye, Uygurca ve Özbekçede ége, Türkmencede éye ve Azerbaycan Türkçesinde yiye biçimindedir.
Söylediğiñiz kökenlemesine yokçan aslâ, hiç katılmıyorum. Bu sözcüğüñ kökenini bilmiyoruz. Orhun Türkçesinde ve Halaççada birte añlamda édi › idi sözcüğü vâr ancak bizdeki iye sözcüğü onuñ évriltisi değil ége sözcüğünüñ évriltisidir. Ége › éğe › iğe › iye diye düşünüyorum.
ége ve édi sözcükleri *é- "sâhip olmak?" diye bir eylemden haber vérebilirler bence. düzce tıpkı bil- eyleminden bilge sözcüğü yapıldığı gibi *é- eyleminden de ége yapılmış olabilir. édi sözcüğüne de iki tür kökenleme düşünülebilir:
1. *é- eylemine géçmiş zamân kipi yapan -dU eki getirilmiş. Bu durumda bizde édi biçiminde uyarlanır.
2. *é- eylemine -d- çatı eki getirilerek *éd- eylemi elde édilmiş soñra oña eylemden âd yapan -İ eki getirilmiş. Bu durumda ise Oğuzcanıñ kuralına göre bizde éyi olması beklenir.

Artırmalıyım kim *é- eylemine değişli yazdığım kökenlemeler tekçe öñkuram durumundadırlar.

Bu arada ili sözcüğü il- "ilmek, bağlanmak" eyleminden türetilmişse âit sözcüğü için güzel öñeridir bence.

[datadeveb]

İye sözcüğünü düşüncelerime katmıyorum. Bildirdikleriniz bende ökbeli ipucu, hatırlatıcı gibi anlama gelebileceğini düşündüğüm deneme sözcük bıraktı.

İli ile il sözcüğükleri arasında gidip geliyordum. İl sözcüğü baskın geliyor. İl olmak dediğim de umarım neden yeğlediğimi ökleyebilir hesaplayabilir sözcüğüne karşılık olabileceğini düşündüğüm türetim denememdir ve anlayabilirsiniz.

Eskiden buraları başka ülkeye aiddi. Şimdi bu ülkeye aittir..
Eskiden buraları başka ülkeye ait idi. Şimdi bu ülkeye ait oldu.
Eskiden buraları başka ülkeye ildi. Şimdi bu ülkeye ildir.
Eskiden buraları başka ülkeye il idi. Şimdi bu ülkeye il oldu.

edi sözcüğüne yönelik düşündüklerinizi örnek sözcüklerle belirtebilir misiniz? Benim kurduğum sözlerde ediye sahip anlamı yükleyebiliyorum. Sahiplik türlerinden biri olur belki de. İrdeleyelim. Ancak bugün söyleyerek yaptığım denemelerde edi sözcüğü söyleme kolaylığına ve sözü anlama kolaylığına ermiş durumda.

[ulduzéver]

Eski Türkçe édi "sâhip" sözcüğünüñ günümüze nice uyarlanacağına bütüngöñül emîn değilim. Ha édi olur ha da éyi.

İyelik eki diye tanımlanan ekler sâhiplik ekidirler âitlik değil. Farsçada da buna Arapça mâlikiyyet "mâliklik, sâhiplik" dénir.

İye "sâhip" ve değişli "âit" sözcükleri için örnek tümceler:

Bu éviñ iyesi sizmisiñiz?
Bu év size mi değişlidir?

İye olduğum bu évi satmak istiyorum.
Baña değişli olan bu évi satmak istiyorum.

Gelecekte büyük bir éve iye olacağım.
Gelecekte baña büyük bir év değişli olacak.

Elbette soñ örnek şöyle de kurulabilir:

Gelecekte baña büyük bir év değecek/değişlenecek.

[datadeveb]

Bu yüzden türkçede ses anlamlarını duru biçimde net biçimde tanımlamak gerekiyor. Etken zaten sözcüğü yerine kullanılabilecek olduğunu düşündüğüm belirteç (zarf), et iken, canlı iken, işliyor iken, yaşıyor iken, oluyor iken bunları tanımlayamazsak türkçenin eklemeli dil olmasının anlamı kalmıyor. En küçük ses çitleri olmayan ana anlamlardır. Doğurgan, edingen ve edilgendirler (bilmediğim belirlemediğim diğer özelliktedirler). Edindiklerinde anlamları daralarak yön bulur. Edildiklerinde anlamları eğilerek yön bulur.

Değişli sözcüğünde yanlışlıklar seziyorum onu irdelemedim...

[datadeveb]

DLT'de bir sözcüğe denk geldim.

idi: sahip, efendi; Tan^ı. I, 87. 320, 330, 410; II, 243

[TürkçeSözlük78]

DLT'de bir sözcüğe denk geldim.

idi: sahip, efendi; Tan^ı. I, 87. 320, 330, 410; II, 243

Bildiğimiz iye sözcüğünün eski biçimi değil mi bu? y>d değişimi diye bir şey var. Sonraki e'nin de kapalı e (é) olması gerek. Kapalı e (é) > i değişimi Eski Türkçe-Türkiye Türkçesinde çok sıradan ve yaygındır.