motor, robot

[Oktay D.]

geçmişte bir yel değirmenleri, bir de su değirmenleri vardı, günümüzde artık yalnızca kıvlı/elektrikli değirmenler söz konusu olsa da motora değirmen dersek su değirmeni ile su motorunu bir birinden ayıramıyoruz

Su motoru démemiz de garip, o alet suyu pompalayan bir şey, bir bakıma tulumba ancak motor kullanarak pompa basıyor. Yani adı "motorlu su pompası" olmalıydı ancak kısalmaya uğramış.

Öte yandan iki sözcükten oluşan bir şeyiñ karşılığı, o sözcükleriñ tek tek karşılıklarından mı oluşmalıdır? SUya su, motora değirmen diyorsak, su motoru kaçınılmaz olarak su değirmeni ile mi karşılanmalıdır? Bence hayır. Tahsin Yücel'den okuduğum şekilde aktarırsam: "kalp yürek demektir, ancak kalpsiz yüreksiz mi demektir? [...] kalpsiz yerine katı yürekli de diyebiliriz" diyordu. Bu durumda su motoru yérine Gökkurtuñ öñerdiği gibi su basacı veya bence su basmanı diyebiliriz. İlla motorlusundan söz éderken de tıpkı elektrikli su pompası dér gibi değirmenli su basmanı dénebilir.

Ama değirmen rüzgar ve nehir akıntısını kullanılabilir mekanik enerjine çeviriyor.

Evet. Aynı şekilde, motorlar da aslında türüne göre elektrik akımını (veya manyetik alanı) ya da yakıt akışını (veya patlama basıncını) mekanik enerjiye dönüştürüyor.

Elbette değirmen sözcüğü, tegir- (döndürmek, çevirmek) sözcüğünden gelip özünde dönüş hareketini ifade eden bir türetimdir. Bu açıdan motorlarıñ elektrik veya yakıtı alıp onu dönüş hareketine dönüştürmesi de özünde aynı şeydir bence. Kesintisiz değiren her şeye değirmen diyebiliriz soñuçta.

[Furkan Yıldırım]

Daha bir ay olmadı, babamla oña neden "su motoru" déndiğini tartışmıştık. Elektrik motoru, elektrik kullanarak dönüş devinimi sağlıyorsa; su kullanarak dönüş devinimi sağlayan aracıñ adı su motoru olur, su çıkaran motoruñ déğil.
Babamda, "Bu nedenle sanayide géñel olarak oña 'su motoru' démiyorlar" dédi. Su çıkaran motora "sondaj motoru" diyorlar. Aslında su çıkaran motor ya elektrikle çalışıyor yada benzinle.

Ben de "değirmen" önerisini béğendiğimi belirtmeliyim. Zaten kullanılan bir sözcük. İyi usunuza gelmiş. Ancak oluşan karmaşayı öñlememiz gerek. Belki şöyle yola çıkılabilir; sondaj aracınıñ yaptığı işle motoruñ bir ilgisi yok. Sondaj aracı toprağı delerek kuyu oluşturuyor, motorda dipten suyu çekiyor.

Kuyu değirmeni

Sondaj motoru

Su değirmeni

Su motoru

Aslında ortaya bir tutarsızlık çıkıyor, siz de ayırt étmişsinizdir. Kuyu motoru, kuyu kullanarak dönüş devinimi sağlamıyor ya soñuçta. Ancak tutarlılık sağlamak için su çeken motora bir ad vérmemek durumundayız. Onuñ adı 'benzin motoru' yada 'elektrik motoru' olur.

[bensay]

Su motoru démemiz de garip, o alet suyu pompalayan bir şey, bir bakıma tulumba ancak motor kullanarak pompa basıyor. Yani adı "motorlu su pompası" olmalıydı ancak kısalmaya uğramış.

olabilir, ancak "su motoru" adlandırması toplumsal bir gerçeklik, buna görünç/dikkat çekmek istedim yalnızca

Öte yandan iki sözcükten oluşan bir şeyiñ karşılığı, o sözcükleriñ tek tek karşılıklarından mı oluşmalıdır? SUya su, motora değirmen diyorsak, su motoru kaçınılmaz olarak su değirmeni ile mi karşılanmalıdır? Bence hayır.

bence de yo, ancak böyle bir konumuz da yoktu önsül/zaten

[Furkan Yıldırım]

Usluyumuşçu

Robot

Ne yazık ki geçenlerde beğendiğim değirmen sözcüğünü kime sorduysam "öğütücü" anlamına takılıyor. Bunu aşarak onu motor yerine alımlamıyor. Bu nedenle yapılan öneriler arasından seçim yapmak yada başka var mı diye bakmak durumundayız. Aslında daha önce yapılmış önerilerde kötü değildi.
Bu arada sorduğum kişilerden birisi 'elektrik devlereleri' hocam, diğeri babam(bobinajcı).

[Oktay D.]

Değirmeniñ ilk icadı öğütücüyü çevirmekle ortaya çıktığı için öyle bir algı oluşmuş. Belki de türbin için değirmen démek gérekir? Motor için de değrek, değreç, değirmeç, değirici, değirge vb. türetimleri düşünmeliyiz? Bunlar arasından séçtiğim ise şu:

değreç

motor

[Furkan Yıldırım]

Değişmek ve dönüşmek aynı añlamlı sözcükler. Tdk bunlarıñ ortaklığını aşağıdaki gibi göstermiş.
Değişmek - Tahavvül étmek
Dönüşmek - Tahavvül étmek

Bir dönüş söz koñusu olduğu için ve değirmen sözcüğü hali hazırda kullanıldığı için bende buradan üretim yapılmasını doğru buluyorum. Topaç sözcüğünüñ de aldığı eki ekleyerek değireç > değreç démek eñ esemelisi. Oktay Hocaya katılıyorum.

[hskizilcik]

Bu başlık bence ikiye bölünmeli ve Biçim ve Doğa Bilimleri altına taşınmalı.

[Oktay D.]

Çoğu iletide iki karşılık da aynı anda öñerildiği için başlığı ikiye bölmek olanaklı değil. Baştan öyle olmasaymış ayrılırdı. Ancak başlığıñ temel bilimlerle ilgisi bulunmuyor, daha doğrusu söz koñusu şey doğanıñ işleyişiyle ilgili değil, insan uygulamalarıyla ve daha da öñemlisi doğrudan insan yaşam tarzıyla ilgili. Bu yüzden başlık burada kalmak durumunda.

[Gökkurt]

Değirmen iki şekilde de kullanılıyor:

su değirmeni, akıntıyı kullanışlı enerjiye çeviren düzenek;
kahve değirmeni, kahveyi öğüten düzenek. Aslında o da kas enerjisi makenik enerjiye çeviriyor.

Ama ikisi de değiriyor başka bir enerji türünü mekanik enerjiye.

[Tözkoparan]

devineç kısa ve öz bir karşılık gibi geliyor bana.

[efetiryaki]

Esenlikler,
aranıza yeni katılan robotik yüksek lisansı yapan biri olarak "robot" sözcüğüne bir karşılık olarak burada tartışılanların çok dışında bir öneriyle gelmek istiyorum.

Kul

Robot

Robotlarla yeteri kadar uğraşmış biri olarak şunu diyebilirim ki, bir amaca hizmet etmeyen robotun bir anlamı yok. Eski Türkçe'de hizmetçi anlamına gelen bu sözcüğü doğrudan robot yerine kullanabiliriz yada uygun bir yapım ekiyle anlam daha da daraltılabilir. Örneğin

Kulman

Robot

Kul sözcüğünün öteki köle,sahip olunan kimse anlamının hala kullanılmasından dolayı, oyumca Kulman daha başarılı bir öneri olacaktır.

Bundan yola çıkarak

Kulman bilimi

Robot Science

Kulmansı Kol

Robotik Arm

Kulmanlı Cerrahi

Robotik Surgery

Ersi kulman

Android

gibi kalıplar oluşturulabilir.

[efetiryaki]

Sevan Hoca'ya göre ada gelen "man" eki Farsça'ymış. Türkçe olsun diye, Kazakça "-dAy" ekini koyasım geldi. Bunun bizim bölgelerde karşılığı "dek" ilgeçiymiş. Öyle ise gelişine

Kuldak

robot

diyesim geldi.

[hskizilcik]

-mAn eki frasça değil, Türkçedir.

[efetiryaki]

Bu savınızı destekleyen bir kaynak vere bilirseniz sevinirim.

[hskizilcik]

±mAn eki birçok eski kaynakta kullanılmıştır. Günümüzde işlekleştirilmiş bir ektir. Bu ekin eylemlere gelen biçiminin eski Türkçede "ben" anlamına gelen kişi adılı olan "men" sözcüğünden geldiği düşüncesi vardır. Bu nedenle iş yapan kişi veya aygıt anlamı verdiği durumlar yaygındır. Ada gelen biçimi de anlamı güçlendiren bir anlam katar. Diğer bir görüş de, -me ekine +n ekinin gelmesiyle oluştuğu yönündedir. Bu ekin kullanılma biçimini, eski kaynaklardan alınan ve yakın geçmişte türetilen sözcüklerle açıklayalım.

Diğer birçok eski kaynakta olmasına karşın, örnek olsun diye en eski sözlüğümüz sayılan Divanı Lugatit Türk'e başvurmakla yetinelim. Türklerin ingilizlerle ilişkide olmadığı 1072 yılında yazılan Düvanı Lugatit Türk'te bu ekin kullanıldığı sözcüklere bakalım:

batman çulıman kurman sıkman tuman yalıman yaman yasıman ketmen közmen örtmen Sökmen temen tümen Türkmen

Ekin özellikleri:

1. Adlara ve eylemlere gelebilir.

2. Adlara gelen +mAn eki, genelikle önad yapmada kullanılır. Genelde abartma, anlamı güçlendirme anlamı verir.

3. Eylemlere gelen -mAn eki, genelikle o eylemi yapan, o işi meslek olarak yapan kişileri veya işin yapıldığı aygıtı anlatmada kullanılır.

Bu ekle türetilmiş sözcüklere örnekler:

şişman
kocaman
Türkmen
katman
delişmen
tümen
öğretmen
danışman
yönetmen
seğmen (sekmen biçiminden dönüşmüştür)
yaman
uzman
sayman
savunman
yazman
eleştirmen
çevirmen
etmen
düzeltmen
yetişmen
duman
kölemen
karaman
evcimen
sıkman
küçümen
ataman
değirmen